Koncepcja zachowań transgresyjnych Kozieleckiego¹ przynależy do teorii motywacyjnych, w których pierwszoplanową rolę odgrywają cele jednostki. To właśnie one ukierunkowują ludzkie myślenie i działanie. Aby postawione przez jednostkę cele wzbudzały działanie, muszą mieć dla niej jakąś wartość. Powinny również spełniać oczekiwania danej osoby, przynieść jej wyobrażone skutki. W ten sposób ludzkie działanie jest wynikiem celów i przypisywanych im wartości oraz antycypowanych wyników. Zasadniczym celem wg koncepcji Kozieleckiego jest transgresja, czyli przekraczanie swoich granic w czterech sferach funkcjonowania osoby – psychologicznej, społecznej, materialnej i symbolicznej. Wartością tego celu i skutkiem jego osiągnięcia jest bycie lepszą osobą w jakiejś sferze działania. W tych działaniach wspomaga szeroko rozumiana osobowość jednostki – jej myśli, emocje, cechy czy potrzeby psychiczne².

Pojęcie transgresji

Słowo „transgresja” ma zróżnicowane znaczenia – od pozytywnego do negatywnego – i jest używane w wielu gałęziach nauki, np. w prawie, geografii czy psychologii. Pochodzi od łacińskiego słowa „transgressio”, które w tłumaczeniu na język polski oznacza „przejście lub przechodzenie przez coś lub do czegoś”. Termin ten często pojawiał się również w geografii i oznaczał zalewanie lądów przez morza i oceany na skutek topnienia lodowca. Natomiast definicja transgresji ze „Słownika języka polskiego PWN” wskazuje, że jest to „przekraczanie norm, zasad i praw, albo oznacza przesunięcie lub przemianę”³. To ostatnie rozumienie słowa transgresja można znaleźć również w literaturze anglojęzycznej. Pojawia się ono najczęściej w naukach prawnych i dotyczy przekraczania różnych norm ustanowionych przez instytucje. Współczesny słownik angielsko-polski podobnie wyjaśnia słowo „transgression”, które oznacza „wykroczenie przeciwko czemuś, występek; przekroczenie, np. granic, złamanie prawa, przykazań”⁴. Właśnie w związku z naruszaniem prawa przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną termin „transgresja” pojawił się także w naukach medycznych już w trzeciej dekadzie XX w.⁵

Samo istnienie pojęcia transgresji w filozofii prawdopodobnie zawdzięczamy francuskiemu filozofowi z przełomu XIX i XX w. – Bataille’owi6, który w 1930 r. użył tego słowa w odniesieniu do przekraczania granic naszej wiedzy o otaczającej rzeczywist...