Zgodnie z art. 193 § 1 Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) w sytuacji, gdy stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.

W orzecznictwie wskazuje się, że wiadomości specjalne to takie, które wykraczają ponad poziom wiedzy przeciętnego dorosłego człowieka o odpowiednim doświadczeniu życiowym, wykształceniu i wiedzy ogólnej. Niewątpliwie do tej kategorii należy zaliczyć zdecydowaną większość specjalistycznej wiedzy medycznej, w tym także związanej ze zdrowiem psychicznym i ustaleniem poczytalności sprawcy czynu zabronionego (wyrok SN z dnia 15 kwietnia 1976 r., II KR 48/76, OSNKW 1976 r., nr 10-11, poz. 133; wyrok SN z dnia 8 lutego 2023 r., IV KK 490/22, Lex nr 3525757; wyrok SN z dnia 15 lutego 2023 r., I KK 441/22, Lex nr 3526928). Warto podkreślić również, że nawet gdyby sąd miał wiadomości specjalne z danej dziedziny, to powinien i tak zasięgnąć opinii biegłego, ponieważ treść tych wiadomości nie jest dostępna stronom, a zatem nie pozwala na weryfikację tych wiadomości (zobacz: wyrok SN z dnia 15 listopada 2022 r., II KK 374/22, Lex nr 3552508).

W Polsce biegłym sądowym może być:

• osoba wpisana na listę biegłych sądowych prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego (tzw. biegły z listy)
• inna osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie (tzw. biegły ad hoc)
• instytucja naukowa lub specjalistyczna (tzw. biegły instytucjonalny).

Biegłym sądowym może być także osoba korzystająca z immunitetu dyplomatycznego, wymieniona w przepisie art. 578 k.p.k., pod warunkiem wyrażenia zgody na wystąpienie przed polskim organem procesowym w charakterze biegłego.

Do podstawowych zadań biegłych psychiatrów w procesie karnym należy:

• dokonanie oceny poczytalności sprawcy czynu zabronionego
• udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy aktualny stan zdrowia psychicznego oskarżonego (podejrzanego) pozwala mu na udział w czynnościach procesowych (np. przesłuchaniu, okazaniu, konfrontacji, rozprawie)
• ocena, czy stan zdrowia psychicznego oskarżonego (podejrzanego) pozwala mu na prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny
• wypowiadanie się w kwestii dotyczącej ewentualnie terapeutycznego systemu wykonywania kary pozbawienia wolności, w sytuacji gdyby podejrzany (oskarżony) został uznany za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu (czynów) i została wobec niego orzeczona kara pozbawienia wolności o charakterze bezwzględnym (zobacz art. 62 Kodeksu karnego [dalej: k.k.])
• wypowiadanie się w kwestii dotyczącej stosowania środków zabezpieczających jako reakcji na czyn zabroniony oraz przedstawienie medycznej prognozy popełnienia ponownie czynu zabronionego, co powinno mieć miejsce w przypadku stwierdzenia okoliczności przewidzianych w art. 31 § 1 k.k. (niepoczytalność)
• wypowiadanie się w kwestii, czy stan zdrowia psychicznego skazanego stanowi przeciwwskazanie do odbywania prawomocnie orzeczonej przez sąd kary pozbawienia wolności.

W praktyce niejednokrotnie zdarza się, że wydane przez biegłych opinie co do tej samej kwestii są ze sobą sprzeczne. Występują nie tylko sprzeczności pomiędzy opiniami, lecz także wewnętrzna sprzeczność w treści opinii. Pierwsza sytuacja ma miejsc...

Przykład 1