Rycina 1. 21 + 4 Hbd (tydzień ciąży), standardowy pomiar szerokości rogu tylnego...

Rycina 2. 19 + 5 Hbd, przekrój poprzeczny przezwzgórzowy. Widoczne: przestrzeń podpajęczynówkowa, sierp...

Rycina 3. 28 + 3 Hbd, przekrój strzałkowy pośrodkowy. Widoczne wszystkie części ciała...

Rycina 4. 30 + 2 Hbd, przekrój mimośrodkowy. Widoczny przekrój przez całą komorę...

Rycina 5. 21 + 3 Hbd, przekrój poprzeczny przez płaty potyliczne. Widoczne rogi...

Główne wskazania do wykonania neurosonografii to:

• podejrzenie wady rozwojowej OUN
• występowanie wady OUN w rodzinie
• wada serca u płodu lub wykrycie innej anomalii
• podejrzenie wrodzonego zakażenia wewnątrzmacicznego (np. toksoplazmoza lub infekcje wirusowe – cytomegalia, różyczka, ospa wietrzna, Zika)
• hipotrofia płodu
• niedokrwistość u płodu
• patologia łożyska
• bliźnięta jednokosmówkowe
• narażenie matki na substancje teratogenne (alkohol, kokaina, niektóre leki).

Należy wspomnieć (co zostanie omówione poniżej), że badanie neurosonograficzne dzieli się na podstawowe, będące elementem każdego badania USG w ciąży określonego w standardzie opieki nad ciężarną, oraz ocenę neurosonograficzną – neurosonografię szczegółową, przez którą trzeba rozumieć specjalistyczne badanie przeprowadzane w celu wykluczenia lub interpretacji podejrzanych zmian w OUN wskazanych w badaniu podstawowym.

Rozwój mózgu a wiek ciąży

Wykonanie badania neurosonograficznego wymaga prawidłowego umiejscowienia etapów rozwoju OUN w stosunku do wieku ciąży.

Rozwój anatomicznych struktur mózgu odbywa się głównie w I i II trymestrze ciąży. W III trymestrze oraz po urodzeniu dochodzi do dojrzewania funkcjonalnego mózgu (które kończy się ostatecznie po okresie dojrzewania wraz z uzyskaniem dojrzałości społecznej, czyli wiele lat po porodzie).

Rozwój mózgu podczas I trymestru obejmuje:

• 22-25 dzień rozwoju zarodka – powstanie i zamknięcie cewy nerwowej.
• 4 tydzień rozwoju zarodka – powstanie trzech pęcherzyków: przodomózgowia, śródmózgowia, tyłomózgowia.
• Również w 4 tygodniu powstają zgięcia: ciemieniowe (przyszłe śródmózgowie), szyjne (na granicy części mózgowej i rdzeniowej cewy nerwowej) oraz mostowe (pomiędzy wymienionymi zgięciami).
• Między 4 a 5 tygodniem po zapłodnieniu przodomózgowie dzieli się na kresomózgowie i międzymózgowie, a tyłomózgowie na tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie. Następnie kresomózgowie zostaje podzielone wzdłuż płaszczyzny strzałkowej i powstają zawiązki prawej i lewej półkuli mózgowej (7-8 tydzień ciąży). W międzymózgowiu tworzą się pęcherzyki oczne, z których rozwiną się pęczki wzrokowe i siatkówka. Następnie międzymózgowie zaczyna być pokrywane przez kresomózgowie. Na ten okres przypada początek kształtowania się móżdżku.
• W 8 tygodniu powstaje spoidło przednie, a następnie spoidło wielkie. Tworzą się jądro ogoniaste oraz skorupa. Rozwija się także układ komorowy, na który składają się dwie komory boczne, komora trzecia i czwarta.
• Waskularyzacja mózgu rozpoczyna się wcześnie, wraz z rozwojem tętnicy szyjnej wewnętrznej, w 4 tygodniu ciąży. Kolejnym ważnym naczyniem jest tętnica łącząca tylna będąca głównym zaopatrzeniem tyłomózgowia w krew tętniczą. Seria zespoleń szyjno-podstawnych jest tymczasowa (od 4 do 6 tygodni), chociaż niektóre odcinki mogą się czasem utrzymywać (np. tętnica trójdzielna).

W II trymestrze rozpoczyna się tworzenie bruzd i zakrętów. Kolejne tygodnie to dojrzewanie mózgu. Rozpoczyna się ono poprzez migrację neuroblastów do wzgórza i podwzgórza, potem kory starej, a na końcu kory młodej (koniec tego procesu w życiu pozapłodowym). Równoległym i kolejnym procesem jest mielinizacja włókien nerwowych (przyspieszenie przewodzenia) oraz powstawanie nowych połączeń synaptycznych. W okresie płodowym mielinizacja dotyczy włókien przebiegających przez podwzgórze i w jądrach podkorowych. Po porodzie dotyczy dróg piramidowych i układu siatkowatego. Najdłużej, bo do zakończenia okresu dojrzewania, trwa mielinizacja włókien kojarzeniowych.

USG a wiek ciąży

Ocena OUN jest technicznie możliwa w ciągu całej ciąży. Pierwsze badanie, wykonywane (zgodnie z rekomendacjami) między 11 a 14 tygodniem ciąży, pozwala na dokładną ocenę mózgu, który, jak wspomniano wyżej, nie jest jeszcze w pełni ukształtowany. Możemy zidentyfikować prawidłowość następujących struktur:

• kości czaszki, szwy, ciemiączko
• sierp mózgu i namiot móżdżku
• półkule mózgu, komory boczne i sploty naczyniówkowe
• wzgórze
• wodociąg mózgu
• półkule móżdżku, konary móżdżku oraz czwarta komora
• kręgosłup.

Dzięki ocenie OUN w I trymestrze ciąży można wykryć bardzo poważne zaburzenia rozwoju płodu, takie jak np. bezczaszkowie, holoprozencefalia, przepuklina mózgowa czy rozszczep kręgosłupa.