Nawyki związane ze stylem życia i motywacja zdrowotna

Stosowanie zdrowej diety mieściło się w zakresie Mdn (mediana) = 3,0-4,0 (IQR – interquartile range [rozstęp ćwiartkowy] = 0,0-1,0). Prawie we wszystkich krajach uczestnicy mieli prawidłowe BMI, z wyjątkiem Węgier – Mdn = 25,9 (IQR = 7,1), na co składały się głównie nadwaga (33,2%) oraz otyłość (24,0%). Węgrzy zgłosili najniższą częstość ćwiczeń (52,6%), a najwyższy wynik w tym zakresie uzyskali badani ze Słowenii (81,9%). Najwięcej godzin dziennie przed telewizorem lub komputerem spędzali mieszkańcy Portugalii i Łotwy (Mdn = 6,0; IQR = 5,0), a najmniej Słoweńcy (Mdn = 2,0; IQR = 3,0). Motywacja do pozytywnych zachowań zdrowotnych była najwyższa wśród uczestników badania z Portugalii (Mdn = 38,0; IQR = 7,0), a najniższa wśród mieszkańców Holandii (Mdn = 30,0; IQR = 7,0) i Rumunii (Mdn = 30,0; IQR = 8,0).

Mediana wieku polskich uczestników badania wyniosła 30 lat, przeważały kobiety (76%) z prawidłowym BMI (63%). Charakterystyka socjodemograficzna wykazała, że rekrutowani do badania Polacy w większości ukończyli studia wyższe (81%), byli w związku małżeńskim (66%) i pracowali (75%). Podejmowali także regularną aktywność fizyczną (63%), a mediana czasu spędzanego na oglądaniu telewizji lub komputera wynosiła 4 godziny dziennie. Analiza ogólnych emocjonalnych zachowań żywieniowych w porównaniu z innymi krajami wykazała, że w Polsce stosunkowo często spożywano żywność w związku z występowaniem rozmaitych negatywnych stanów emocjonalnych.

Emocjonalne uwarunkowania konsumpcji żywności

Analiza porównawcza obejmująca mieszkańców różnych krajów europejskich wykazała, że najwyższa częstość spożywania pokarmów w celu radzenia sobie ze stresem występowała na Litwie, a najniższa na Węgrzech. Podobne wyniki uzyskano w przypadku jedzenia z powodu nudy, pomagającego się zrelaksować lub stanowiącego pocieszenie w samotności. Litwini zgłaszali także większą częstość spożywania słodyczy w przypadku depresji oraz postrzegania jedzenia jako emocjonalnej pociechy (p <0,001 dla wszystkich); Łotysze z kolei częściej przyznawali się do spożywania rozmaitych pokarmów, aby zachować czujność/nie zasnąć oraz by poczuć się lepiej. Uczestnicy ze Słowenii częściej spożywali żywność w celu kontrolowania masy ciała, podczas gdy respondenci z Serbii w tym zakresie osiągnęli najniższe wyniki. Ogólnie emocjonalne zachowania żywieniowe występowały najczęściej na Litwie, a najrzadziej na Węgrzech. Stwierdzono także istotne statystycznie różnice między krajami europejskimi w zakresie tego typu zachowań żywieniowych w odniesieniu do rozmaitych stanów emocjonalnych (wyjątkiem były Grecja i Włochy).

Spożywanie żywności jako sposób radzenia sobie ze stresem i depresją

Wyniki analizy regresji potwierdziły powiązania między stanami emocjonalnymi, takimi jak stres, nastrój depresyjny, samotność, nuda, poszukiwaniem pocieszenia emocjonalnego a spożyciem żywności. Przykładowo: w porównaniu z krajem referencyjnym – Chorwacją – mieszkańcy Polski mieli większe szanse na spożywanie żywności w ramach radzenia sobie ze stresem (>10%), samotnością (>16%) i nudą (>31%). Co ciekawe, polscy uczestnicy rzadziej spożywali słodycze w sytuacjach stresu i w poszukiwaniu pocieszenia emocjonalnego.

Zbiorcza analiza wykazała również, że ogólnie rzecz biorąc, kobiety w nastroju depresyjnym częściej jadły słodycze (dotyczyło to również osób zamieszkałych na obszarach wiejskich oraz tych, które nigdy nie przestrzegały lub rzadko stosowały się do zasad zdrowej diety, bardziej skłonnych do poszukiwania pociechy w jedzeniu).

Uczestnicy z niedowagą lub prawidłową masą ciała rzadziej angażowali się w emocjonalne zachowania związane z jedzeniem w porównaniu z osobami z nadwagą i otyłością.

Wzrost motywacji do podejmowania zachowań zdrowotnych wiązał się ze spadkiem, a emocjonalne przyczyny spożywania żywności – ze wzrostem ryzyka korzystania z jedzenia w celu pocieszenia w przypadku samotności; podobnie było w odniesieniu do nudy.

Dodatkowo spożywanie określonej żywności zostało powiązane z różnorodnymi stanami emocjonalnymi wśród uczestników badania. Przykładowo: w porównaniu z mieszkańcami Chorwacji Polacy częściej mieli motywację do spożywania pokarmów pomagających kontrolować masę ciała lub zrelaksować się, rzadziej natomiast do korzystania z produktów podtrzymujących stan czuwania (np. kawa, coca-cola, napoje energetyczne) lub dobre samopoczucie.

Podsumowując: emocje mogą prowokować określone zachowania żywieniowe, zwykle niemające charakteru prozdrowotnego. Właściwy sposób radzenia sobie ze stresem, depresją lub innymi negatywnymi stanami emocjonalnymi okazuje się w tym kontekście bardzo istotny. Powinno się edukować społeczeństwo, jak radzić sobie z tego typu problemami. Należałoby przenieść uwagę z emocjonalnego jedzenia i spożywania niezdrowej żywności na praktyki zdrowego stylu życia, w tym regularne ćwiczenia i zdrowe nawyki żywieniowe. Konieczne jest powstrzymanie negatywnych skutków zdrowotnych związanych z jedzeniem emocjonalnym poprzez odpowiednie programy zdrowia publicznego.

Tabela 1. Pięć skutecznych strategii łagodzenia emocjonalnego jedzenia w praktyce klinicznej

Strategie łagodzenia emocjonalnego jedzenia

Niezwykle ważne jest, aby pomóc osobom mającym skłonność do jedzenia emocjonalnego w zidentyfikowaniu czynników wyzwalających tego typu epizody (np. stres, niepokój, samotność, nuda). Po rozpoznaniu tych czynników lekarze mogą wesprzeć pacjentów w odkryciu zdrowszych sposobów radzenia sobie z takimi emocjami (medytacja, regularne ćwiczenia łagodzące stres i niepokój, np. z kręgu technik jogi). Zachęcanie do ustalania stałych, zrównoważonych pór posiłków może również pomóc w radzeniu sobie z uczuciem głodu, ułatwiając uporanie się z wyzwalaczami emocjonalnymi bez uciekania się do jedzenia. Promowanie praktyk uważnego odżywiania to kolejne cenne podejście, w którym podkreśla się konieczność zwracania większej uwagi na sensoryczne aspekty żywności, co może prowadzić do większego doceniania posiłków i zapobiegać podjadaniu produktów o niskiej wartości. Klinicyści powinni ponadto zalecać pacjentom zmagającym się z emocjonalnym jedzeniem i wymagającym tego typu interwencji poszukiwanie profesjonalnej pomocy, wskazując możliwości uzyskania bezpłatnego lub niedrogiego wsparcia, np. dietetyka. Wdrażając te strategie (tab. 1), lekarze mogą odegrać kluczową rolę w łagodzeniu skutków emocjonalnego jedzenia i we wspieraniu prozdrowotnych zachowań żywieniowych¹⁸.