Pracownicy ochrony zdrowia w codziennej praktyce klinicznej spotykają osoby, które percepcją siebie, innych i świata oraz swoimi odczuciami, myślami lub zachowaniem odbiegają od społecznie przyjętych norm. Takie odmienności w schematach funkcjonowania mogą spełniać kryteria rozpoznania zaburzeń osobowości. Mają one zazwyczaj początek w wieku nastoletnim lub we wczesnej dorosłości, a wzorzec ten jest nieelastyczny i widoczny w szerokim zakresie sytuacji osobistych i społecznych. W jednej z metaanaliz częstość występowania zaburzeń osobowości określono na 12,16% populacji ogólnej osób dorosłych, a osobowości dyssocjalnej na 3,05%¹. Charakteryzuje się ona, wg klasyfikacji ICD-10, lekceważeniem zobowiązań społecznych, nieliczeniem się z uczuciami innych, znaczącą niewspółmiernością między zachowaniami a obowiązującymi normami społecznymi. Zachowania te z trudem ulegają zmianie (mimo różnych negatywnych doświadczeń, włącznie z karaniem). Tolerancja na frustrację jest niska, podobnie jak próg zachowań agresywnych, w tym czynów gwałtownych. Występuje również tendencja do obwiniania innych lub racjonalizowania podjętych zachowań, które powodują konflikty z otoczeniem².

W artykule przedstawimy charakterystykę osobowości dyssocjalnej: opis kształtowania się nieprawidłowych cech osobowości; różnice w klasyfikacjach ICD-10, ICD-11 oraz DSM-5; porównanie pojęć „antyspołeczne zaburzenie osobowości”/„osobowość dyssocjalna” oraz „psychopatia”; omówienie problemu współchorobowości i stosowanych sposobów leczenia.

Kształtowanie się nieprawidłowej osobowości

Zgromadzone dane ze stale rosnącej puli badań dotyczących kształtowania się osobowości podkreślają wzajemne, złożone powiązania między aspektami biologicznymi (takimi jak genetyka, fizjologia czy neurobiologia), psychologicznymi a elementami środowiskowymi, które odgrywają kluczową rolę w tworzeniu się i podtrzymywaniu antyspołecznego zaburzenia osobowości (ASPD – antisocial personality disorder)³. Dowody pochodzące z badań aspektów biologicznych potwierdzają znaczący wpływ czynników genetycznych na różnice związane z występowaniem zaburzeń osobowości oraz zachowań antyspołecznych. Metaanaliza wykazała, że genetyka odpowiada za 56% zmienności obserwowanej w antyspołecznych zachowaniach i cechach osobowości (przy czym 11% tej zmienności można przypisać wspólnym wpływom niegenetycznym, a kolejne 31% jest efektem unikalnych czynników niegenetycznych)⁴.