Biegłym sądowym jest osoba, która posiada wiadomości specjalne w konkretnej dziedzinie wiedzy i została powołana do wydania opinii przez uprawniony organ procesowy – w zależności od etapu postępowania może nim być w sprawach karnych policja i prokuratura (dotyczy dochodzenia lub śledztwa) bądź sąd (dotyczy postępowania sądowego), natomiast w sprawach cywilnych i ubezpieczeniowych – zawsze sąd. Warto jednak zaznaczyć, że w trakcie postępowania przygotowawczego policja nie jest uprawniona do powoływania dwóch biegłych lekarzy psychiatrów w celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego ani do powoływania lekarza seksuologa do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego w kontekście ewentualnych zaburzeń preferencji seksualnych (art. 202 § 1 i 3 Kodeksu postępowania karnego [dalej: k.p.k.]). Podobnie przesłuchania świadka z udziałem lekarza lub psychologa w trakcie śledztwa bądź dochodzenia nie może zarządzić policja (art. 192 § 2 k.p.k.). Nie może ona również zarządzić przeprowadzenia badania podejrzanego przez biegłych psychologów lub lekarza (art. 215 k.p.k.). W tych przypadkach prawo to przysługuje w stadium postępowania przygotowawczego jedynie prokuratorowi. Znamienne jest też, że wyłącznie sąd, i to niezależnie od etapu postępowania, jest uprawniony do orzeczenia obserwacji sądowo-psychiatrycznej (art. 203 § 1 k.p.k.).

W krajach Europy kontynentalnej biegli co do zasady są powoływani przez sąd. Strony mogą także przedstawiać swoje opinie sporządzone przez rzeczoznawców, tzw. opinie prywatne. W krajach anglosaskich biegli są natomiast powoływani przez strony za zgodą sądu¹.

W obecnym stanie prawnym w Polsce biegłym może być:

• osoba figurująca na liście biegłych prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego (tzw. biegły z listy; biegłym sądowym może być wyłącznie osoba fizyczna, nie zaś osoba prawna)
• osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie nauki (tzw. biegły ad hoc)
• osoba wskazana do wydania opinii przez dyrektora instytutu w przypadku zwrócenia się o wydanie opinii do instytucji naukowej lub specjalistycznej (tzw. opinia instytutowa)
• osoba mająca immunitet dyplomatyczny w przypadku wyrażenia zgody na wystąpienie w charakterze biegłego (art. 581 § 1 k.p.k.).