Temat numeru
Stan ryzyka rozwoju psychozy Wybrane czynniki ryzyka i aktualne możliwości terapeutyczne
lek. Natalia Śmierciak1
mgr Edyta Duda-Cebula2
mgr Marta Szwajca1
dr n. med. Krzysztof Szwajca1
- Charakterystyka pacjentów z grupy klinicznie wysokiego/bardzo wysokiego ryzyka rozwoju psychozy
- Czynniki biologiczne, środowiskowe i psychologiczno-społeczne wpływające na rozwój zaburzeń psychotycznych
- Strategie interwencyjne stosowane u opisywanych pacjentów
W 1996 r. Yung i wsp. jako pierwsi opracowali kryteria identyfikujące osoby znajdujące się w grupie bardzo wysokiego (UHR – ultra high risk) oraz wysokiego (CHR – clinical high risk) ryzyka rozwoju psychozy1.
Zgodnie z tymi kryteriami stan bardzo wysokiego ryzyka psychozy jest uznawany za fazę poprzedzającą pojawienie się objawów psychotycznych. Diagnozę tę stawia się osobom będącym w wieku, gdy najczęściej dochodzi do pierwszych epizodów psychotycznych (tj. w okresie przejścia z późnej adolescencji do wczesnej dorosłości), u których stwierdza się co najmniej jeden z następujących problemów (tab. 1): łagodne objawy psychotyczne (APS – attenuated psychotic symptoms), krótkie przemijające objawy psychotyczne (BLIPS – brief limited intermittent psychotic symptoms), a także upośledzenie funkcjonowania psychospołecznego i obecność czynników genetycznych związanych z podwyższonym ryzykiem wystąpienia psychozy2.
Stan klinicznie wysokiego ryzyka psychozy odnosi się natomiast do cech klinicznych i objawów zwiększających ryzyko jej rozwoju, do których należą objawy podstawowe poznawczo-percepcyjne (COPER – cognitive-perceptive basic symptoms) oraz zaburzenia poznawcze (COGDIS – cognitive disturbances). Osoby zaliczane do tej grupy mogą wykazywać pewne czynniki ryzyka lub wczesne objawy ostrzegawcze związane z psychozą. Jednak te wczesne sygnały nie zawsze wystarczająco spełniają kryteria intensywności lub specyficzności, aby z całą pewnością przypisać tym pacjentom bardzo wysokie ryzyko rozwoju psychozy. Często wymagają oni dalszego monitorowania i oceny w celu precyzyjnego określenia rzeczywistego zagrożenia w tym zakresie2.
Omawiane zaburzenia nie zostały jak dotąd dokładnie zdefiniowane i skategoryzowane w ramach stosowanych klasyfikacji. DSM-5 nie zawiera precyzyjnej definicji pojęcia wysokiego ryzyka psychozy jako odrębnej jednostki diagnostycznej. Również w ICD-11 nie wyodrębniono specyficznej kategorii dla stanów zwiększonego ryzyka psychozy.
Epidemiologia
Wskaźnik zachorowań na zaburzenia psychotyczne wynosi 26,6 na 100 000 osób rocznie3. Psychozy o bardzo wczesnym początku (VEOP – very early-onset psychosis) występują przed ukończeniem 13 r.ż. i stanowią 1-3% przypadków. Z kolei zaburzenia psychotyczne ujawniające się przed 18 r.ż., znane jako psychozy o wczesnym początku (EOP – early-onset psychosis), dotyczą 10-15% przypadków4,5.
