Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich została znowelizowana Ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja ta weszła w życie 15 lutego 2024 r.¹ Wprowadziła m.in. obowiązek przeprowadzenia oceny stopnia prawdopodobieństwa ponownego popełnienia przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego przez zespół specjalistów obejmujący dwóch psychiatrów oraz psychologa seksuologa lub lekarza seksuologa. Celem artykułu jest omówienie tych regulacji prawnych oraz ich znaczenia dla psychiatrii sądowej.

Szacowanie ryzyka powrotności do przestępstwa

Ocena ryzyka ponownego popełnienia przestępstwa przeciwko wolności seksualnej jest procesem, który ma na celu określenie stopnia prawdopodobieństwa, że dana osoba, która popełniła w przeszłości przestępstwo seksualne, ponownie dopuści się podobnego czynu.

Szacowanie ryzyka opiera się na analizie czynników związanych z wcześniejszą karalnością, zachowaniem osoby poddawanej ocenie, cechami osobowości, charakterystyką czynów (ocena jest dokonywana w sposób ilościowy oraz jakościowy), które wpływają na ryzyko recydywy. Uwzględnia się zarówno czynniki statyczne, takie jak liczba wcześniejszych przestępstw, rodzaj popełnionych czynów, jak i dynamiczne, które mogą się zmieniać z czasem, np. przyjmowanie środków psychoaktywnych, rodzaj relacji społecznych.

Jeszcze przed wejściem w życie znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich szacowanie ryzyka powrotności do przestępstwa seksualnego było dokonywane przez klinicystów w wybranych postępowaniach. Konieczność prowadzenia badań sądowo-psychiatrycznych w tym obszarze wynika z treści art. 93c Kodeksu karnego (dalej: k.k.), w którym opisano wymogi podmiotowe przy orzeczeniu środka zabezpieczającego: „[…] Środki zabezpieczające można orzec wobec sprawcy: […] 4) w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia za umyślne przestępstwo określone w rozdziale XIX, XXIII, XXV lub XXVI, popełnione w związku z zaburzeniem osobowości o takim charakterze lub nasileniu, że zachodzi co najmniej wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia […]”².