Farmakoterapia
Złośliwy zespół neuroleptyczny– diagnostyka i leczenie
prof. dr hab. n. med. Adam Wysokiński
- Złośliwy zespół neuroleptyczny – ciężkie, zagrażające życiu powikłanie związane ze stosowaniem neuroleptyków lub innych leków modulujących neuroprzekaźnictwo dopaminowe
- Czynniki etiologiczne i kryteria diagnostyczne
- Zasady postępowania terapeutycznego
Złośliwy zespół neuroleptyczny (ZZN; NMS – neuroleptic malignant syndrome) to względnie rzadkie, ale ciężkie i potencjalnie zagrażające życiu powikłanie terapii lekami przeciwpsychotycznymi (LPP) lub innymi lekami modulującymi neuroprzekaźnictwo dopaminowe. Ze względu na ciężkość tego powikłania ZZN jest stanem wymagającym niezwłocznego podjęcia intensywnego leczenia. W klasyfikacji ICD-10 ZZN koduje się jako G21.0, a w klasyfikacji ICD-11 jako 8A0Y. Po raz pierwszy ZZN opisali Delay i wsp. w 1960 r. jako odmianę indukowanej lekami hipertermii o ciężkim przebiegu.
Epidemiologia
Raportowana w starszych opracowaniach częstość występowania ZZN wynosiła do 3% pacjentów leczonych neuroleptykami1. W nowszych pracach odsetek ten jest znacząco mniejszy i wynosi ok. 0,01%2. Różnica ta może wynikać z kilku przyczyn: różnorodności badanych grup pacjentów, użytej definicji ZZN i wreszcie (moim zdaniem kluczowej) zmiany profilu stosowanych LPP (odejście od neuroleptyków I generacji na rzecz atypowych). ZZN występuje u pacjentów w różnym wieku, z różnymi rozpoznaniami i wg niektórych badań – częściej u mężczyzn. Mimo postępu w zakresie leczenia anestezjologicznego i zmiany w stosowaniu LPP śmiertelność w przypadku ZZN pozostaje wysoka i wynosi od 3 do 14%3,4.
Kryteria diagnostyczne
Aktualne kryteria diagnostyczne zostały opracowane w 2011 r. przez Gurrerę i wsp.5 Są one następujące:
- Leczenie antagonistą receptorów dopaminergicznych lub odstawienie agonisty receptorów dopaminowych w ciągu ostatnich trzech dób.
- Hipertermia powyżej 38°C.
- Sztywność mięśniowa.
- Zmiana stanu psychicznego.
- Podwyższenie stężenia kinazy kreatynowej (CK – creatine kinase) w osoczu (co najmniej czterokrotne względem górnej granicy normy).
- Co najmniej dwa z niżej wymienionych objawów zaburzenia równowagi autonomicznego układu nerwowego:
- podwyższone ciśnienie tętnicze
- fluktuacje ciśnienia tętniczego
- wzmożona potliwość
- nietrzymanie moczu.
- Podwyższona aktywność metaboliczna (tachykardia oraz tachypnoe).
- Wykluczenie innych przyczyn.
Opracowano wiele narzędzi do oceny nasilenia objawów i przebiegu klinicznego ZZN, spośród których preferowana jest skala Francis-Yacoub NMS Rating Scale6. Obejmuje ona 23 elementy, pogrupowane na objawy: ruchowe, behawioralne, autonomiczne i laboratoryjne.
