dr n. med. Aleksandra Lewandowska

Projekt Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego (FERS) „Opracowanie i realizacja specjalistycznych programów diagnozy i leczenia zaburzeń psychicznych”

Agnieszka Fedorczyk: Jak ocenia pani szanse, które stwarza dofinansowanie polskiej psychiatrii w ramach projektu FERS?

Dr n. med. Aleksandra Lewandowska: Patrząc z perspektywy psychiatry, naszego środowiska i psychiatrii jako dziedziny medycyny, jest to dla nas niezwykle istotny projekt – nie tylko dla lekarzy, ale przede wszystkim dla pacjentów i ich bliskich. Medycyna stale się rozwija we wszystkich gałęziach, również tych specjalistycznych, bo pacjenci tego potrzebują. Tak samo jest w psychiatrii. Istnieją pewne zaburzenia u dzieci, młodzieży i osób dorosłych, które wymagają innego sposobu oddziaływań, zarówno w procesie diagnozy, jak i działań terapeutycznych, niż to, co daje nam dzisiaj koszyk świadczeń gwarantowanych.

Projekt FERS zakłada objęcie wsparciem grupy 5000 pacjentów i będzie podlegał ewaluacji na poszczególnych etapach realizacji. W przypadku uzyskania pozytywnych wyników ewaluacji, na co jako środowisko eksperckie liczymy, pojawi się realna szansa na włączenie rozwiązań testowanych w projekcie do systemowych standardów opieki. Dotyczy to zarówno procedur diagnostyczno-terapeutycznych dla dzieci, jak i rozwiązań w zakresie diagnostyki stosowanej u osób dorosłych.

A.F.: Dlaczego to jest takie ważne?

A.L.: Jeśli chodzi o dzieci i młodzież, w projekcie FERS jest aż 15 programów specjalistycznych [patrz ramka] diagnostyczno-terapeutycznych. Natomiast w przypadku pacjentów dorosłych formuła jest inna – obejmuje 5 programów diagnostycznych. Programów przeznaczonych dla dzieci i młodzieży jest 3 razy więcej niż dla dorosłych ze względu na to, że istnieją tak ogromne potrzeby w tej grupie wiekowej. To bardzo ważne, żeby na problemy dzieci i młodzieży reagować jak najszybciej i jak najwcześniej dawać im profesjonalne wsparcie.

Projekt zakłada realizację działań w określonych ramach czasowych. Dla części diagnoz dziecięcych, jak np. zaburzenia neurorozwojowe, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD – attention deficit hyperactivity disorder) bądź zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD – autism spectrum disorder), czas realizowania programów jest przewidziany na 3 miesiące. W ciągu tego okresu ma być zamknięty proces diagnozy oraz powinny zostać wdrożone oddziaływania terapeutyczne. To ma być pierwszy krok. Bierzemy pod uwagę różne sytuacje – może być tak, że jednemu pacjentowi wystarczą te 3 miesiące, żeby pomóc mu w sposób optymalny, ale może się również zdarzyć, że pacjent będzie wymagał kontynuacji leczenia. Jeśli okaże się to potrzebne, na pewno będziemy nadal opiekować się takim pacjentem i w żadnym razie nie pozostanie on bez dalszej pomocy. Zostanie przekierowany do dalszej opieki w ramach struktur Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ).

Część programów, jak np. ten dotyczący nieprawidłowo kształtującej się osobowości lub zaburzeń odżywiania, jest ujęta w szkicu projektu FERS z czasem realizacji 6 miesięcy. Wiemy doskonale, że pewne grupy pacjentów wymagają o wiele dłuższego procesu leczenia, głównie w zakresie psychoterapii.

A.F.: Z jakimi problemami mierzy się obecnie psychiatria dzieci i młodzieży? W czym projekt pomoże najbardziej?

A.L.: Obecnie w ramach NFZ realizowany jest nowy model opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. I my cały czas ten model modyfikujemy, zwracając uwagę na jego słabe i mocne strony. Podam przykłady. Załóżmy, że rodzic dostanie się wraz z dzieckiem do pierwszego poziomu referencyjnego i zostanie wykonana diagnoza psychologiczna, w wyniku której kolejne zalecenia będą dotyczyły konsultacji lekarskiej. Powiedzmy, że dziecko w ciągu miesiąca dostanie się do drugiego poziomu, czyli do psychiatry, ale trzeba wziąć pod uwagę fakt, że w niektórych regionach naszego kraju termin oczekiwania na taką wizytę może wynosić kilka, a nawet kilkanaście miesięcy. Drugi przykład. Załóżmy, że podczas procesu diagnostycznego pojawi się konieczność skonsultowania dziecka przez neurologa dziecięcego – tak często się dzieje u młodszych dzieci z zaburzeniami neurorozwojowymi, głównie z ASD, albo gastroenterologa lub endokrynologa – dobrze wiemy, jak obecnie proces takiej diagnozy rozciąga się w czasie, może trwać również od kilku do nawet kilkunastu miesięcy.

A.F.: Czemu służą konsultacje u innych specjalistów?

A.L.: Jeśli chodzi o psychiatrię, wiemy, że pacjenci różnie reagują na włączoną farmakoterapię, jedne dzieci mają szybszy metabolizm, inne wolniejszy, a to odgrywa ogromną rolę w kontekście leczenia farmakologicznego. Załóżmy, że mamy pacjenta z określoną diagnozą (np. choroba afektywna dwubiegunowa) i włączamy u niego leczenie, które generalnie sprawdza się u 80% pacjentów z takim samym rozpoznaniem, ale u tego dziecka lub nastolatka może nie zadziałać. Dlaczego? Na przykład ze względu na uwarunkowania genetyczne, które powodują, że zaordynowany rodzaj farmakoterapii nie jest dla niego wskazany. Obecnie nie możemy niestety w ramach koszyka świadczeń gwarantowanych wykonywać badań genetycznych, które wskażą na problem z metabolizowaniem danego leku. Natomiast w projekcie FERS mamy do dyspozycji wszystkie potrzebne badania. Będę mogła wysłać pacjenta na taką diagnostykę, którą jako specjalista uznam za konieczną. Projekt zapewnia dostęp do kompleksowej diagnostyki i leczenia. Dotyczy to zarówno badań psychologicznych, jak i wnikliwej diagnostyki medycznej. I z tym wszystkim zamkniemy się w ciągu 3 miesięcy – w zakresie diagnozy i terapii. Ścieżka diagnostyczna będzie tak poukładana, żeby zdążyć wykonać wszystko, co potrzebne, w tym krótkim, optymalnym czasie. Nie będzie czekania na badania ani na konsultacje u specjalistów, co niestety dzieje się teraz w ramach standardowej ścieżki NFZ. Taka sytuacja jak rok czekania na konsultację u specjalisty nie powinna mieć miejsca, szczególnie w odniesieniu do dzieci.

A.F.: Proces diagnozy u dziecka jest zamknięty, rozpoznanie potwierdzone przez specjalistę i młody pacjent, zgodnie z założeniami programu, kwalifikuje się do rozpoczęcia oddziaływań terapeutycznych. Co dalej?

A.L.: Leczenie zostaje włączone natychmiast. Nie ma mowy o takiej sytuacji, z jaką obecnie spotykamy się często w ramach NFZ: pacjent zdiagnozowany, który w indywidualnym planie leczenia ma dokładnie opisane wszystko, czego wymaga (np. że potrzebuje psychoterapii indywidualnej, grupowej albo treningu umiejętności społecznych; że wskazane jest wsparcie dla całej rodziny, warsztaty rodzicielskie dla rodziców bądź zintensyfikowana współpraca ze szkołą), czeka na wykonanie tych wszystkich zaleceń miesiącami…

Tak to teraz realnie wygląda, że pacjent z diagnozą, z rozpisanymi zaleceniami, wchodzi w kolejkę i czeka na psychoterapię, w zależności od miejsca, od kilku do kilkunastu miesięcy.

A.F.: Dostanie się do psychoterapeuty, zwłaszcza dobrego, w ramach NFZ graniczy dzisiaj z cudem. A przecież pierwszy psychoterapeuta może okazać się nietrafiony. Jednocześnie wiemy, jak istotne dla postępów w leczeniu jest dobre porozumienie między pacjentem a terapeutą, pacjentem a lekarzem.

A.L.: Psychoterapia to drogie dobro, bo specjalistów jest mało, a także drogi produkt w tym znaczeniu, że w ramach NFZ jest gorzej wyceniona niż w sektorze prywatnym. Cały czas mierzymy się z trudnościami w tym zakresie. I nie tylko w tym.

Tymczasem w ramach projektu FERS po ustaleniu diagnozy i sporządzeniu planu leczenia nie ma mowy o ryzyku, by dziecko na cokolwiek czekało. Młody pacjent będzie wraz z rodziną objęty programem terapeutycznym, który zostanie zrealizowany, zamknięty w określonym czasie – jak wspomniałam, w ciągu 3 lub 6 miesięcy, w zależności od diagnozy i potrzeb.