Leki przeciwdepresyjne ex definitione stanowią grupę środków psychotropowych, których wspólne działanie prowadzi do podwyższenia obniżonego nastroju¹. Nie jest to grupa homogenna w ujęciu czysto chemicznym, zaliczamy do niej wiele środków zarówno o prostej, jak i bardziej skomplikowanej budowie. Podobnie jak różna bywa budowa chemiczna, tak różne mogą być działania i własności farmakokinetyczne oraz farmakodynamiczne. Wspólną cechą pozostaje właśnie możliwość podwyższania nastroju. Co ważne, działanie to dotyczy nastroju chorobowo obniżonego, dlatego do kategorii leków antydepresyjnych nie można zaliczyć środków „po prostu” aktywizujących i podnoszących nastrój, jak choćby metylofenidat lub amfetamina². W takim przypadku podniesienie nastroju następuje niezależnie od stanu wyjściowego i nie ma absolutnie nic wspólnego z właściwym leczeniem. Z podobnego powodu za środki przeciwdepresyjne nie mogą też uchodzić leki działające objawowo: nasennie, uspokajająco lub anksjolitycznie, nawet jeśli skutecznie łagodzą wybrane objawy stanowiące przyczynę dyskomfortu lub cierpienia pacjenta.

Rozważając wpływ leków na poziom sedacji lub aktywizacji, nie możemy dokonać tego w sposób prosty i zarazem bezpośredni. Trzeba uwzględnić wiele czynników, łącznie z indywidualną reakcją pacjenta. Od dawna wiadomo, że różnice w tolerancji leków, ich działań bądź odpowiedzi klinicznej potrafią być diametralne. Dla lepszego zrozumienia tych zależności część artykułu poświęcę zatem właśnie przybliżeniu dróg rozwoju i dochodzenia do obecnego „stanu posiadania” grupy leków przeciwdepresyjnych.

Historia i rozwój

O ile w dawnych latach w leczeniu depresji lub zaburzeń lękowych używano przede wszystkim leków starszej generacji (TLPD – trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, określanych także jako trójcykliczne leki antydepresyjne [TCA – tricyclic antidepressants]; iMAO – inhibitorów monoaminooksydazy), o tyle obecnie najszerzej stosowane wydają się te zaliczane do grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI – selective serotonin reuptake inhibitors). Przez lata rozwoju psychofarmakologii poczyniono obserwacje dotyczące przydatności poszczególnych środków, zwłaszcza wobec kształtu towarzyszących im objawów klinicznych. W miarę poszerzania się wachlarza dostępnych preparatów farmakologicznych coraz częściej spotykamy leki działające odmiennie od tych pierwotnych, takie jak chociażby inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI – serotonin-norepinephrine reuptake inhibitors) lub antagonistów receptorów serotoninowych i inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SARI – serotonin antagonist and reuptake inhibitors). Dziś już wiemy, że regulacja stężenia serotoniny nie jest jedynym skutecznym sposobem wpływu na nastrój, a poprzez oddziaływanie na pozostałe neuroprzekaźniki oprócz efektu antydepresyjnego można wyzwalać inne działania. Bywają one korzystne (lub nie) w trakcie leczenia oraz przy dochodzeniu do finalnego efektu.