Dane globalne z 2019 r. wskazują, że ok. 166 mln nastolatków (89 mln chłopców i 77 mln dziewcząt) doświadcza zaburzeń psychicznych. Mając to na uwadze, należy stwierdzić, że zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży stanowią znaczące obciążenie dla systemów opieki zdrowotnej na całym świecie¹. Istotne zagadnienie w tym kontekście stanowi samookaleczenie (NSSI – non-suicidal self-injury), które jest zachowaniem cechującym się celowym uszkodzeniem tkanek ciała, pojawiającym się bez zamiaru dokonania samobójstwa^2,3 (tab. 1).

Zgodnie z definicją, NSSI odróżnia się od:

• zachowań samobójczych
• praktyk społecznie akceptowanych, takich jak tatuaże, piercing i rytuały religijne
• przypadkowych samookaleczeń oraz samouszkodzeń w przebiegu takich zaburzeń psychicznych, jak zaburzenia odżywiania lub związane z używaniem substancji psychoaktywnych^3,4.

Jeżeli samookaleczeniu towarzyszy jakkolwiek definiowana chęć pozbawienia się życia, to takie zachowania należy klasyfikować jako próbę samobójczą⁵. Podejście to jest zgodne z praktyką większości klinicystów oraz badaczy.

NSSI mogą występować w różnych formach, od działań stosunkowo łagodnych, takich jak powierzchowne nacięcia naskórka, po rany cięte, obejmujące pełną grubość skóry i wymagające chirurgicznego opracowania. Do innych przykładów NSSI zalicza się: drapanie skóry aż do przerwania jej ciągłości, rozdrapywanie ran, uderzanie się, przypalanie skóry⁵. W większości przypadków zachowania o typie NSSI rozpoczynają się w wieku 12-14 lat, chociaż może do nich dochodzić również wcześniej, w wieku poniżej 12 lat, a wyjątkowo u dzieci w wieku 5-7 lat⁶. Ammerman i wsp. wykazali, że im młodszy wiek dokonania pierwszego NSSI, tym większa różnorodność stosowanych metod oraz częstotliwość hospitalizacji z powodu takich zachowań⁷.

Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że rozpowszechnienie NSSI w ciągu życia wynosi ok. 22% w populacji ogólnej⁸. W populacji nastoletnich pacjentów przebywających w szpitalach psychiatrycznych wskaźnik ten jest zdecydowanie wyższy i sięga nawet 70-80%^9,10, a Makowska i Gmitrowicz wykazały, że NSSI jest niezależnym czynnikiem podjęcia próby samobójczej w przyszłości¹¹. Mimo tak wysokiego rozpowszechnienia opisywanego zjawiska badania wskazują, że wielu klinicystów (również pracujących w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej) odczuwa brak przygotowania do podjęcia właściwego postępowania w sytuacji, gdy pacjent zgłosi występowanie NSSI¹².