Prof. nadzw. dr hab. med. Tomasz Hryniewiecki

Szanowni Państwo,

w kolejnym numerze „Stanów Nagłych po Dyplomie” chciałbym zwrócić Państwa uwagę na artykuł „Ostre uszkodzenie wątroby – pułapki w gąszczu chińskich ziół”, który dotyczy tzw. roślin leczniczych zwykle lekceważonych przez lekarzy.

Roślinny produkt leczniczy zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo farmaceutyczne to „produkt leczniczy zawierający jako składniki czynne jedną lub więcej substancji roślinnych albo jeden lub więcej przetworów roślinnych”. Składniki pochodzenia roślinnego zawarte są również w suplementach diety, które nie podlegają ścisłej kontroli (podlega jej mniej niż 1 proc.), a wprowadzenie ich do obrotu zależy tylko od zgłoszenia takiego zamiaru. Ponadto istotny udział w rynku mają produkty sprzedawane poza oficjalnym obiegiem.

Uszkodzenie wątroby wywołane ziołami/suplementami diety (herb-induced liver injury – HILI) to zespół objawów będący następstwem działania różnych składników zawartych w lekach ziołowych, produktach roślinnych i suplementach diety. Przyczyną mogą być substancje pochodzące ze składników roślinnych oraz wprowadzone przypadkowo zanieczyszczenia, takie jak metale ciężkie, mykotoksyny, pestycydy i substancje lecznicze. Produkty zawierające substancje roślinne stosowane są w dwóch podstawowych celach – terapeutycznym wykorzystującym zdobycze medycyny naturalnej oraz profilaktycznym i wspomagającym: poprawienia samopoczucia i zdrowia, wspomagania odporności, doprowadzenia do redukcji masy ciała, zwiększenia wydolności fizycznej lub masy mięśniowej.

Częstość występowania HILI jest trudna do oszacowania, do czego przyczyniają się problemy w identyfikacji czynników toksycznych, związków przyczynowych oraz nie zawsze łatwa współpraca z pacjentami. Największy odsetek HILI wśród wszystkich polekowych uszkodzeń wątroby (około 70 proc.) stwierdza się w krajach azjatyckich, takich jak Singapur i Korea. Według danych z USA i Europy przypadki takie stanowią 2-20 proc. wszystkich uszkodzeń polekowych wątroby.

Uszkodzenie wątroby związane z działaniem produktów pochodzenia roślinnego może mieć charakter bezpośredni wywoływany przez toksyny lub pośredni, będący wynikiem reakcji idiosynkrazji. Bardzo duże znaczenie mają w tym przypadku alkaloidy pirolizydynowe występujące w licznych gatunkach roślin, również stosowanych w ziołolecznictwie, a ich działanie toksyczne zależne jest od metabolitów powstających w hepatocytach w wyniku biotransformacji.

Zidentyfikowano także wiele związków pochodzenia roślinnego mogących wykazywać interakcje z licznymi lekami poprzez wpływ na aktywność enzymów cytochromu P450. Do jego inhibitorów zalicza się substancje zawarte na przykład w czosnku, zielonej herbacie, grejpfrucie, jeżówce purpurowej, cynamonie oraz imbirze. Zdolność do zwiększania aktywności izoenzymów P450 mają substancje zawarte między innymi w żeń-szeniu azjatyckim, miłorzębie japońskim czy pieprzu czarnym.

Niestety, coraz częściej pojawiają się doniesienia dotyczące działań toksycznych i szkodliwych wywoływanych zwłaszcza przez środki mające wspomagać redukcję masy ciała (toksyczne substancje roślinne, wycofane z powodów bezpieczeństwa substancje lecznicze: sybutramina, fenfluramina), ale też poprawiające wydolność seksualną (inhibitory fosfodiesterazy typu 5) i rozwój masy mięśniowej (steroidy anaboliczne, inhibitory aromatazy).

Wszyscy lekarze powinni pamiętać o możliwym szkodliwym wpływie wielu roślinnych produktów leczniczych lub suplementów diety obecnych na rynku. Powinniśmy zwracać uwagę pacjentów na możliwe zagrożenia oraz interakcje ze stosowanymi lekami. Zwłaszcza że trudno znaleźć jakiekolwiek racjonalne wskazanie lekarskie do stosowania tych preparatów.

Zachęcam do wnikliwej lektury!