Jednym z 13 badanych wzorców myślowych (nawyków zwanych metaprogramem) jest – często nieuświadomione – założenie „mam wpływ” lub „nie mam wpływu”.

Tego typu przekonania mogą decydować o tym, w jakim miejscu obecnie się znajdujesz: zawodowo i prywatnie. Jako pierwszy tę myśl sformułował amerykański psycholog Julian Rotter, którego teoria umiejscowienia kontroli (ang. locus of control theory) weszła do kanonu współczesnej wiedzy psychologicznej. Rotter zauważył, że ludzie różnią się tym, w jaki sposób wyjaśniają osiągane sukcesy oraz ponoszone porażki, inaczej także określają swój wpływ na własne życie, funkcjonowanie społeczeństwa oraz otoczenia, w którym przyszło im żyć. W myśl tej teorii każdy zajmuje miejsce na kontinuum, którego bieguny są określane jako zewnętrzne oraz wewnętrzne umiejscowienie kontroli. Oznacza to – co także wyraźnie podkreślamy – że niezwykle rzadko się zdarza, by jakaś osoba była w skrajnym miejscu tego podziału. Określa on raczej tendencje, które determinują sposób myślenia, a co za tym idzie – zachowania.

Zapraszamy do odpowiedzenia na kilka pytań, które ilustrują, jak są formułowane przekonania poszczególnych grup.

Przypuśćmy, że któregoś dnia wszystko ci się udaje. Znaczy to, że:

• wyjątkowo się starasz tego dnia (X),
• jest to właśnie twój szczęśliwy dzień (Y).

Czy jeśli sobie coś postanowisz:

• starasz się tego dotrzymać za wszelką cenę (X),
• łatwo rezygnujesz, gdy napotkasz trudności (Y).

Gdy zniszczy się jakiś twój ulubiony przedmiot, to znaczy, że:

• niezbyt szanowałeś swoją własność (X),
• kiedyś musiał się zniszczyć (Y).

Jeżeli czekają cię jakieś trudne zadania:

• przygotowujesz się do ich wykonania (X),
• czekasz, bo co ma być, to będzie (Y).

Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli częściej udzielają odpowiedzi, które oznaczyliśmy literą Y, natomiast te, które charakteryzują się wewnętrznym umiejscowieniem kontroli – literą X. Chcemy przy tym bardzo wyraźnie zaznaczyć, że nie można traktować odpowiedzi na te pytania jako diagnozy, do której grupy należysz. To tylko przykłady ilustrujące proces interpretowania zdarzeń przez osoby z zewnętrznym i wewnętrznym umiejscowieniem kontroli. Narzędzia, które służą rzetelnej diagnozie, mogą być używane tylko przez uprawnionego do tego psychologa. Być może jednak uda ci się rozpoznać, które odpowiedzi są bliższe myślom pojawiającym się u ciebie najczęściej.