Przesłanki odpowiedzialności cywilnej lekarza

Odpowiedzialność lekarza z tytułu szkód wyrządzonych pacjentowi ma co do zasady charakter majątkowy, tzn. jej celem jest kompensacja uszczerbków doznanych przez poszkodowanego w zakresie dóbr prawnie chronionych (głównie życia i zdrowia). Ciążący na lekarzu obowiązek naprawienia szkody może wynikać z umowy łączącej go z pacjentem (tzw. odpowiedzialność kontraktowa jako konsekwencja niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania) lub popełnienia czynu niedozwolonego (tzw. odpowiedzialność deliktowa).

Umowa będąca podstawą odpowiedzialności kontraktowej ma w przypadku lekarza dentysty z reguły pewien szczególny charakter, tzn. jest zawierana w sposób dorozumiany, najczęściej poprzez samo zwrócenie się pacjenta o udzielenie świadczenia zdrowotnego Zgodnie z art. 471 Kodeksu cywilnego „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Odpowiedzialność deliktowa (art. 415 i nast. k.c.) jest z kolei następstwem wyrządzenia pacjentowi szkody czynem niedozwolonym, tzn. działaniem sprzecznym z przepisami prawa, zasadami etyki zawodowej lub wyjątkowo zasadami współżycia społecznego. W obydwu reżimach odpowiedzialności obowiązek ciążący na lekarzu nie ma charakteru osiągnięcia rezultatu, lecz dotyczy zachowania należytej staranności działań podejmowanych wobec pacjenta. W wyroku z 3 marca 1998 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że wysokie wymagania staranności, jakiej oczekuje się od lekarzy, nie mogą się przeradzać w przypisywanie im obowiązków niemożliwych praktycznie do wykonania i tym samym wprowadzenia swoistej odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, co w sposób szczególny dotyczy czynności, z których podjęciem połączone jest niebezpieczeństwo oraz wynikająca stąd możliwość częstszego niż to zazwyczaj się dzieje powstania szkody (wyrok Sądu Apelacyjnego, 1998). W piśmiennictwie słusznie zwraca się uwagę, że jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest równocześnie czynem niedozwolonym – a tak jest zawsze w wypadku wyrządzenia szkody na osobie skutkującej uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia – lekarz może odpowiadać ex contractu lub ex delicto (Nesterowicz, 2010 a). W takim przypadku przyjmujemy, że dochodzi do zbiegu odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej (art. 443 k.c.).