Stosowanie antybiotyku dodatkowo jako profilaktyka okołooperacyjna nie jest konieczne, jeżeli pacjent jest w trakcie kuracji antybiotykiem, który jest aktywny wobec drobnoustrojów mogących powodować zakażenie miejsca operowanego czy przejściową bakteriemię. W profilaktyce okołooperacyjnej nie zaleca się cyklicznych zmian antybiotyku, gdyż jest on z reguły celowany na zwalczanie drobnoustrojów pozaszpitalnych, stanowiących florę własną pacjenta⁶.

Jako profilaktyka lek powinien być podawany tylko przed zabiegiem, ordynowanie dodatkowej dawki ma uzasadnienie jedynie wtedy, gdy dochodzi do zaburzeń w gojeniu rany pooperacyjnej lub jeśli zabieg wykonano na tkankach będących w stanie zapalnym^14,15,18.

Inny schemat profilaktyki antybiotykowej zalecany jest u pacjentów po radioterapii w obrębie głowy i szyi, przyjmujących leki antyresorpcyjne lub antyangiogenne (np. z grupy bisfosfonianów). Wskazane jest zastosowanie profilaktyki od dnia poprzedzającego zabieg, a następnie kontynuowanie podawania leku przez 3 kolejne doby (tzw. profilaktyka krótkoterminowa). Przy podawaniu drogą dożylną lub od co najmniej 3 lat, albo jeżeli u pacjenta wystąpił wcześniejszy epizod zapalenia lub martwicy kości szczękowych, należy rozważyć kontynuowanie stosowania antybiotyku do 14 dni (profilaktyka długoterminowa)².

Stosowane antybiotyki

Infekcje zębopochodne są w większości spowodowane przez wiele gatunków bakterii, wśród których można spotkać zarówno tlenowce, względne beztlenowce, jak i obligatoryjne anaeroby. Dominującym czynnikiem etiologicznym są Gram(+) ziarenkowce tlenowe z rodzajów Staphylococcus i Streptococcus. Najbardziej powszechnymi są paciorkowce zieleniejące (Streptococcus viridans) oraz pałeczki zapalenia płuc (Klebsiella pneumoniae). Ostatnie badania donoszą o większym znaczeniu flory beztlenowej w infekcjach głowy i szyi. Bhal i wsp. w badaniach dotyczących wrażliwości antybiotykowej potwierdzili, że najbardziej powszechnymi tlenowcami w ogniskach zębopochodnych są streptokoki, natomiast anaerobami – drobnoustroje z gatunków Bacteroides oraz Prevotella. Badacze zwrócili uwagę na oporność ww. gatunków na czystą ampicylinę, ze względu na produkcję β-laktamaz przez drobnoustroje, która może skutkować niepowodzeniami w terapiach penicylinami^18,19.

Zakażenia niezębopochodne są najczęściej infekcjami oportunistycznymi o mieszanej etiologii. Czynnikami etiologicznymi są najczęściej paciorkowce, gronkowce oraz Enterococcus spp., Gram(-) bakterie jelitowe, Haemophilus spp., rzadziej bakterie beztlenowe takie jak krętki czy wrzecionowce.

Wyboru antybiotyku do terapii empirycznej należy dokonać, uwzględniając pierwotne ognisko zakażenia, prawdopodobną etiologię, wrażliwość drobnoustrojów w środowisku chorego, stosowane wcześniej antybiotyki, potencjalne reakcje alergiczne oraz właściwości farmakokinetyczne leku (penetracja do ogniska zakażenia). Lekiem pierwszego rzutu są antybiotyki β-laktamowe, przede wszystkim penicyliny oraz penicyliny z inhibitorem β-laktamaz. Stosowane są także cefalosporyny (w stomatologii najczęściej II generacji), baktamy, penemy, metronidazol, a w przypadku uczuleń klindamycyna¹⁰.

Drobnoustrojami docelowymi w profilaktyce antybiotykowej są paciorkowce jamy ustnej. Nie zaleca się stosowania fluorochinolonów ani glikopeptydów ze względu na niepewną skuteczność oraz potencjalne wytwarzanie oporności przez drobnoustroje. U pacjentów z reakcją anafilaktyczną, obrzękiem naczynioruchowym lub pokrzywką po podaniu benzylopenicyliny lub ampicyliny nie należy stosować cefalosporyn ze względu na możliwość reakcji krzyżowej¹⁴.

Zgodnie z zasadami racjonalnej profilaktyki antybiotykowej, jeżeli wymaganych jest kilka wizyt (np. mnogie ekstrakcje), antybiotyk powinien być podany w co najmniej dwutygodniowych odstępach¹³.

W przypadku mniejszych odstępów czasowych zaleca się podawanie antybiotyków z różnych grup⁸.

Dawkowanie

Idealny czas trwania antybiotykoterapii to taki, który zapobiegnie klinicznemu i mikrobiologicznemu nawrotowi choroby. Najczęściej wynosi od 5 do 10 dni. Leczenie powinno być kontynuowane 3-4 dni po ustąpieniu objawów klinicznych. Przy braku reakcji zmiana leku powinna nastąpić nie wcześniej niż po 24-48 godzinach od podania pierwszej dawki⁸. Należy wyjaśnić pacjentowi i rodzicom znaczenie ukończenia pełnego kursu leczenia¹².

Dawkowanie antybiotyków u dzieci w leczeniu zmian infekcyjnych i profilaktyce infekcji odległych zestawiono w tabelach 1 i 2.

Tabela 1. Dawkowanie antybiotyków w leczeniu zakażeń jamy ustnej

Tabela 2. Dawkowanie antybiotyków w profilaktyce zakażeń odległych

Podsumowanie

Mimo że antybiotyki znajdują szerokie zastosowanie w stomatologii dziecięcej, kluczowe jest przestrzeganie zasad antybiotykoterapii i podawanie antybiotyków wyłącznie w sytuacji, gdy jest to konieczne.

Ze względu na specyfikę zakażeń u dzieci oraz specyfikę samych pacjentów stosowanie antybiotyku należy rozpatrywać w każdym przypadku indywidualnie. Szczególną grupę stanowią dzieci z chorobami ogólnoustrojowymi i niedoborami odporności, u których decyzja o podaniu antybiotyku powinna być na tyle rozważna, a jednocześnie na tyle wczesna, aby nie doszło do zakażenia uogólnionego. Również dawkowanie antybiotyków w tej grupie pacjentów wymaga indywidualnego podejścia i konsultacji z lekarzem prowadzącym.