Wstęp

Wiele struktur głowy i szyi rozwija się z aparatu skrzelowego. Rozwój ten rozpoczyna się około 2 tygodnia i zwykle kończy się do 6-7 tygodnia życia płodowego. Aparat skrzelowy składa się z 4 łuków skrzelowych, 5 i 6 są łukami szczątkowymi. Pojawiają się one na bocznej ścianie jelita pierwotnego i są oddzielone przez kieszonki endodermalne. Płytka skrzelowa, która czasowo pozbawiona jest mezodermy, rozdziela szczeliny i kieszonki. Sześć łuków skrzelowych ponumerowanych jest w kierunku doogonowym (cranial-caudal direction) (ryc. 1). Struktury powstałe ze szczelin, kieszonek zewnętrznych, łuków i kieszonek skrzelowych wewnętrznych przedstawiono w tabeli 1. Prawidłowo w miarę rozwoju szczeliny skrzelowe i kieszonki zarastają. Pierwsza szczelina skrzelowa jest pod tym względem wyjątkowa, gdyż w trakcie rozwoju jako jedyna nie zanika całkowicie. Części pierwszej szczeliny pogłębiają się, aby uformować przewód słuchowy zewnętrzny. Przetrwanie szczeliny w tej okolicy lub podwojenie przewodu słuchowego zewnętrznego stanowią wyjaśnienie powstawania anomalii z pierwszej szczeliny skrzelowej.

Szczeliny nazywane są również rowkami, kieszonkami zewnętrznymi lub ektodermalnymi. Natomiast kieszonki określane są jako kieszonki wewnętrzne lub endodermalne.

Przetoki przeduszne

Z pierwszej szczeliny skrzelowej tworzy się przewód słuchowy zewnętrzny. Małżowina uszna powstaje z guzków (sześciu zawiązków) skupionych dookoła przewodu słuchowego. Nieprawidłowy rozwój małżowiny wskutek niewłaściwego zlania się tych elementów może być przyczyną powstawania przetok i przydatków przedusznych.

Przetoki przeduszne mają otwór przed grobelką małżowiny usznej i kierują się przyśrodkowo ku dołowi i przodowi (ryc. 2, 3). Bardzo rzadko penetrują głębiej do ślinianki przyusznej, co może być przyczyną porażenia nerwu twarzowego po zabiegu. W materiale Kliniki Otolaryngologii Dziecięcej w Poznaniu u żadnego z pacjentów porażenie nerwu twarzowego nie wystąpiło. Natomiast w 3 przypadkach przetoka kończyła się w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Prawie we wszystkich przypadkach trzeba było usunąć również kawałek chrząstki z obrąbka małżowiny usznej. Leczeniem z wyboru jest chirurgiczne usunięcie przetoki. Bardzo istotne jest staranne wypreparowanie całej przetoki (wprowadzenie środka barwiącego – fiolet gencjany, błękit metylenowy – ułatwia identyfikację jej przebiegu). Nie wolno wykonywać zabiegu, gdy w przetoce stwierdzono stan zapalny. Przydatne podczas operacji są lupa lub mikroskop operacyjny. Zaleca się wykonywanie cięcia skórnego w kształcie łezki dookoła przetoki z przedłużeniem ku górze i preparowaniem od góry.