Definicja

Kurcz mięśnia to gwałtowny, bolesny, napadowy i mimowolny skurcz mięśnia. Natomiast sztywność mięśnia to stały jego skurcz.

Charakterystyka ogólna

Skurcze są częstą dolegliwością, zgłaszaną zwłaszcza przez starszych chorych. Częściej niż trzy razy w tygodniu doświadcza ich od 35 do 60% osób.

Kurcze mogą być zjawiskiem łagodnym lub objawem:

• polineuropatii
• uszkodzenia korzeniowego
• choroby neuronu ruchowego.
  
  

Dokładnie zebrany wywiad oraz wynik starannie przeprowadzonego badania przedmiotowego zazwyczaj ułatwiają ustalenie etiologii.

W trakcie skurczu mięsień staje się twardy, z wyczuwalnym lokalnym zgrubieniem. Skurcz trwa od kilku sekund do kilku minut. Złagodzenie bolesnego kurczu oraz skrócenie czasu jego trwania można osiągnąć dzięki rozciąganiu mięśnia lub napięciu mięśni antagonistycznych.

W badaniu elektromiograficznym (EMG) w trakcie skurczu rejestruje się gwałtowne nieregularne wyładowania o częstotliwości przekraczającej 150 Hz. Skurcz, któremu towarzyszy czynność elektryczna, nazywa się skurczem prawdziwym.

Kurcz mięśnia jest wywoływany ruchem dowolnym lub występuje spontanicznie. Skurcze mogą się pojawiać w trakcie ćwiczeń lub podczas odpoczynku.

Skurcze mięśni mają wprawdzie charakter łagodny, ale powodują znaczny dyskomfort chorych i pogarszają jakość ich życia.

Patofizjologia

Wyniki badań naukowych dowodzą, że kurcze nie są skutkiem skurczu samego mięśnia, lecz powstają w następstwie spontanicznych wyładowań w obrębie nerwów ruchowych. Potwierdzają to zapisy EMG rejestrujące wyładowania potencjałów czynnościowych jednostki ruchowej (PCJR). Badanie EMG wykonywane podczas skurczu często ujawnia też fascykulacje na początku lub końcu skurczu. Za pochodzeniem skurczu w wyniku wyładowań w nerwach ruchowych przemawia również ich częste występowanie w przebiegu chorób uszkadzających dolny neuron ruchowy. Natomiast w przebiegu chorób pierwotnie mięśniowych nie obserwuje się kurczów mięśni. Nie ustalono jednak, w której części znajduje się generator wyładowań odpowiedzialnych za kurcz – czy jest to komórka rogu przedniego, nerw obwodowy czy zakończenia nerwowe wewnątrz mięśnia.

Mimo obwodowego pochodzenia kurczu mięśni nie wyklucza się wpływu ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Może on polegać na zwiększaniu lub zmniejszaniu progu pobudliwości motoneuronów.

Przyczyny

Przyczyna występowania kurczu mięśni jest często nieuchwytna. Mogą one pojawiać się w nocy u osób w wieku podeszłym, bywają też związane z wykonywaniem ćwiczeń.