Coraz większa antybiotykooporność bakterii zmniejsza efektywność terapii zakażeń. Zwiększone zużycie leków to wzrost ich toksyczności i liczby działań niepożądanych oraz śmiertelności.

Wprowadzenie

W 1928 r. Alexander Fleming przypadkowo zaobserwował hamowanie wzrostu bakterii przez pleśnie Penicillium. 10 lat później Howard W. Florey i Ernst B. Chain wyizolowali czynnik hamujący wzrost bakterii – penicylinę. W ten sposób dokonano największego odkrycia XX w. Przypadkowa obserwacja szkockiego naukowca zapoczątkowała erę antybiotyków, bez których trudno wyobrazić sobie dzisiejszą medycynę. W 1945 r. trzej uczeni wspólnie otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny.

Od przełomowego odkrycia minęło blisko 90 lat. Odkryto lub zsyntetyzowano kolejne antybiotyki. Niestety coraz więcej patogenów wykazuje znaczną oporność na antybiotyki, na które jeszcze kilkanaście lat temu były wrażliwe. Jest to spowodowane wieloma względami, a największy wpływ wydają się mieć dwa czynniki: wzrastająca naturalna oporność patogenów oraz działania medyczne związane z błędnym stosowaniem leków. Niewątpliwie w znacznym stopniu wskutek nieracjonalnej, często błędnej polityki antybiotykowej my, lekarze, nieświadomie generujemy lekooporność niektórych bakterii.

W artykule dokonujemy przeglądu i analizy najczęstszych błędów w kwalifikacji, stosowaniu i monitorowaniu antybiotykoterapii w chirurgii. Ponadto wskazujemy istotne aspekty doboru, zmiany dawki, czasu stosowania oraz inne czynniki, które mają duże znaczenie dla skuteczności i bezpieczeństwa racjonalnej terapii antybiotykami.

Bezkrytyczne stosowanie antybiotyków istotnie wpływa na stopniowe generowanie lekooporności. Trend nadużywania antybiotyków można zaobserwować zarówno w niezabiegowych, jak i zabiegowych dziedzinach medycyny. Analizując czynniki wpływające na podjęcie decyzji o rozpoczęciu antybiotykoterapii w chirurgii, Janta w 1997 r. wykazał, że w 47% przypadków chirurg stosuje antybiotyk profilaktycznie, w 30%, kiedy podejrzewa zakażenie, i tylko w 23%, kiedy zakażenie zostało potwierdzone.¹ Czy coś zmieniło się obecnie?

Stosując antybiotyk na oddziale zabiegowym, należy zwrócić uwagę na następujące cechy leku:

• aktywność in vitro
• farmakokinetykę
• kliniczną skuteczność
• bezpieczeństwo
• działania niepożądane.

Uwzględnienie wymienionych czynników jest niezbędne zarówno w przypadku podania antybiotyku profilaktycznie, jak i w leczeniu empirycznym lub celowanym.

Przed podjęciem decyzji o antybiotykoterapii przypomnijmy sobie pięć zasad tzw. Tarragona strategy.2,3 Stosowanie się do tych zasad powinno stanowić podstawę racjonalnej antybiotykoterapii: