1. Kto choruje na raka jelita grubego?

Co roku na raka jelita grubego zapada ponad 13 tys. Polaków, częściej chorują mężczyźni. Nadal nie są znane bezpośrednie przyczyny występowania tego nowotworu, aczkolwiek badania naukowe pozwoliły wyróżnić określone czynniki ryzyka. Do głównych czynników ryzyka zachorowania na raka jelita grubego zaliczamy:

• wiek – rak jelita grubego rozwija się zazwyczaj u osób po 50 r.ż., może jednak wystąpić u osób młodszych, również u młodzieży
• dieta – spożywanie czerwonego lub przetworzonego mięsa jest jednym z najczęściej wymienianych czynników ryzyka. W trakcie obróbki termicznej mięsa (smażenie, grillowanie, wędzenie) uwalniane są związki chemiczne o udokumentowanym działaniu mutagennym. Z kolei spożywanie dużej ilości błonnika, czyli owoców, warzyw i zbóż, suplementacja wapnia oraz witaminy D₃ są postrzegane jako czynnik zmniejszający ryzyko zachorowania na raka jelita grubego
• styl życia – osoby palące papierosy, prowadzące mało aktywny tryb życia i otyłe są bardziej narażone na wystąpienie tego nowotworu. W większości opublikowanych prac wykazano ponadto, że dzienne spożycie ponad 2 drinków na dobę (ok. 30 g etanolu) prawie dwukrotnie zwiększa ryzyko zachorowania
• wywiad rodzinny – krewni pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) osoby chorej na raka jelita grubego są bardziej narażeni na zachorowanie, zwłaszcza jeśli zachorowanie nastąpiło przed 60 r.ż. lub raka jelita grubego rozpoznano u więcej niż jednego krewnego
• choroby zapalne jelit, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna.

Należy pamiętać, że większość raków jelita grubego (ok. 75%) rozwija się bez udziału czynników genetycznych. Kolejne 20% stanowią raki występujące rodzinnie. Tylko 5% raków jest uwarunkowanych określonymi mutacjami genetycznymi.

2. Objawy raka jelita grubego. Kiedy rak boli?

Większość pacjentów z rakiem jelita grubego nie zgłasza istotnych swoistych dolegliwości. Objawy niepokojące, które często występują, kiedy proces jest zaawansowany, to:

• zmiana rytmu wypróżnień w ostatnich kilku miesiącach
• krwawienie podczas oddawania stolca
• stolce ołówkowate
• niedokrwistość
• osłabienie
• pobolewania brzucha
• utrata masy ciała.

Ból brzucha jest objawem, który pojawia się stosunkowo późno, najczęściej w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej. W większości przypadków pacjent nie podaje ścisłej lokalizacji bólu. Brak dolegliwości bólowych brzucha jest niekiedy powodem późnego zgłaszania się pacjentów do lekarza.

3. Jak można wykryć raka jelita grubego?

Do podstawowych badań służących wykrywaniu raka jelita grubego zaliczamy:

• badanie palpacyjne przez odbyt (per rectum) – bardzo ważne badanie, które pozwala wyczuć guz zlokalizowany w odbytnicy 5-7 cm od zwieraczy odbytu. Gdy w czasie badania stwierdza się zmianę guzowatą, należy wykonać kolonoskopię, aby ocenić całe jelito grube i pobrać wycinki guza do badania histopatologicznego
• test na obecność krwi utajonej w kale – testy te są łatwe do wykonania i możliwe do przeprowadzenia w domu. Powinny być robione regularnie co roku lub co dwa lata. W wielu krajach są zalecane jako badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego. W przypadku wyniku dodatniego konieczna jest kolonoskopia
• kolonoskopia – to badanie endoskopowe pozwalające ocenić błonę śluzową całego jelita grubego. Podczas tego badania lekarz dodatkowo może usunąć polipy jelita grubego specjalnymi kleszczykami biopsyjnymi lub pętlą diatermiczną. Badanie powinno być wykonywane zawsze, gdy istnieje podejrzenie raka jelita grubego.

Oznaczanie markerów nowotworowych, takich jak CEA i Ca 19.9, nie służy rozpoznaniu raka jelita grubego. Badania te wykonujemy, aby ocenić zaawansowanie choroby już rozpoznanej lub w trakcie chemioterapii.

4. Sposoby leczenia raka jelita grubego

W terapii raka jelita grubego stosuje się trzy podstawowe metody leczenia onkologicznego:

chirurgię, radioterapię oraz chemioterapię. Dwie pierwsze określa się jako leczenie miejscowe, ostatnią zaś jako leczenie systemowe. Powyższe metody mogą być wykorzystywane osobno lub jako tzw. leczenie skojarzone. Chirurgia stanowi główną metodę leczenia raka jelita grubego. Najczęściej wykonuje się odcinkową resekcję tego narządu, czyli wycięcie odcinka jelita, w którym znajduje się guz nowotworowy.

Chemioterapia ma na celu poprawę wyników leczenia chirurgicznego, stosuje się ją, aby zniszczyć potencjalne przerzuty. Najczęściej jest przeprowadzana w drugiej kolejności po leczeniu operacyjnym. W niektórych sytuacjach, kiedy choroba nowotworowa jest bardzo zaawansowana, chemioterapia jest leczeniem pierwszego rzutu.

Stomia polega na wyprowadzeniu jelita grubego lub cienkiego na zewnątrz brzucha i przyszyciu go do powłok. Chirurg wyłania stomię w określonych sytuacjach:

• w przypadku niedrożności jelita grubego, np. spowodowanej przez guz
• kiedy wycięcie guza jelita grubego jest niemożliwe z uwagi na duże zaawansowanie choroby, a pacjentowi grozi niedrożność jelit
• kiedy rak jest zlokalizowany w odbytnicy w bliskiej odległości od zwieraczy
• kiedy wystąpią powikłania po zabiegu operacyjnym na jelicie.