1. Dlaczego powstają odleżyny?

Odleżyny powstają najczęściej, gdy stan ogólny osoby chorej jest zły. Ryzyko tworzenia się odleżyn dotyczy głównie osób przebywających zbyt długo w pozycji leżącej lub siedzącej. Brak ruchu i niemożność częstej zmiany tej pozycji prowadzą do długotrwałego ucisku. Dodatkowym czynnikiem, który przyczynia się do powstania odleżyn, jest brak lub zaburzenia czucia, powodują one bowiem bezbolesność w miejscach szczególnie narażonych na ucisk. U zdrowego człowieka ucisk jest odbierany przez czuciowe zakończenia nerwowe, co powoduje uczucie niewygody i prowadzi do podświadomej zmiany pozycji ciała. Po urazie rdzenia z towarzyszącymi porażeniami pacjent nie doświadcza niewygody, nie ma więc czynnika ostrzegawczego.

Z przeprowadzanych dotychczas badań wynika, że najczęstszym i najważniejszym czynnikiem przyczynowym odleżyn jest ograniczenie aktywności ruchowej i mobilności.

2. Gdzie najczęściej powstają odleżyny?

Odleżyna może powstać w każdym miejscu ciała poddanym działaniu ucisku, zwłaszcza tam, gdzie warstwa pomiędzy tkanką kostną a skórą jest cienka. Najczęściej odleżyny tworzą się w tzw. niskich punktach, czyli miejscach położonych znacznie poniżej osi ciała. Wyróżnia się około 22 miejsc newralgicznych narażonych na rozwój odleżyn. Są to: kość krzyżowa, kość ogonowa, guzy kulszowe, krętarze większe, boczna powierzchnia kości udowej, boczny brzeg stopy, kostka boczna stopy, nasada kości strzałkowej, żebro, kość ramienna, ucho, łokieć, pięta, kręgosłup, łopatka, tył głowy, palce stopy, rzepka, krocze – moszna, żebro przyśrodkowe, mostek, kość policzkowa. Siły ucisku działają w miejscach w pobliżu wyniosłości kostnych i tam są najbardziej skumulowane. Dlatego też odleżyny powstaną nie tylko w pozycji leżącej na plecach, ale i siedzącej oraz leżącej bocznej. 70% wszystkich odleżyn jest zlokalizowanych od pasa w dół, szczególnie w obrębie miednicy i stawów biodrowych. Duża podatność obręczy miednicznej na uszkodzenie w wyniku zaburzeń ukrwienia jest związana z jej budową: duże kości i mięśnie, cienka tkanka podskórna w porównaniu z pozostałymi tkankami, cienka i wrażliwa skóra.

3. Jak leczyć odleżyny i jak je pielęgnować?

Aby fizjologiczny proces gojenia odleżyn przebiegał prawidłowo, należy wyeliminować możliwie największą liczbę czynników, które będą go opóźniały. Przede wszystkim konieczne jest usunięcie przyczyny, która spowodowała odleżyny, oraz elementów hamujących proces gojenia, czyli martwicy i infekcji. Tkanki martwicze można usunąć w sposób zachowawczy, np. stosując środki enzymatyczne, które powodują rozpuszczanie martwicy, lub chirurgiczny. Po wyeliminowaniu przyczyn i czynników hamujących fizjologiczny proces gojenia odleżyn możemy zastosować właściwe materiały opatrunkowe, które przyspieszą gojenie się rany. Badania pokazują, że znacznie lepsze – szybsze i skuteczniejsze – jest postępowanie zgodne z koncepcją „wilgotnego leczenia ran”. Zamknięcie powierzchni rany specjalnymi półprzepuszczalnymi, pochłaniającymi nadmiar wysięku opatrunkami pozwala na przyspieszenie leczenia nawet o 30-40%.

4. Jak zapobiegać powstawaniu odleżyn?

• Codziennie oglądamy całe ciało, zwłaszcza w miejscach podatnych na tworzenie się odleżyn. W miejscach źle widocznych pomagamy sobie lusterkiem.
• Myjemy skórę ciepłą wodą i stosujemy delikatne środki i mydła (szare, dziecięce, o pH = 5,5).
• Zapobiegamy nadmiernemu wysuszaniu skóry, po kąpieli stosujemy środki nawilżające: oliwę, olej parafinowy, 0,5% krem propolisowy. Kwaśne pH skóry hamuje rozwój bakterii.
• Unikamy silnych kosmetyków (środki perfumowane wysuszają skórę i mają działanie alergizujące).
• Unikamy łącznego stosowania środków natłuszczających i pudru, ponieważ mogą utworzyć na skórze rodzaj skorupy zwiększającej ucisk.
• W sposób szczególny dbamy o higienę i czystość miejsc intymnych (regularne oczyszczanie z moczu, kału).
• Unikamy stosowania spirytusu, ponieważ uszkadza naskórek.
• Chronimy przed urazami mechanicznymi – nie lekceważymy nawet małych zaczerwienień, drobnych otarć naskórka i skaleczeń.

Kolejnym elementem prewencyjnym jest stosowanie sprzętu pomocniczego, takiego jak materace przeciwodleżynowe różnych klas, dostosowane do stopnia zagrożenia. Specjalistyczne materace przeciwodleżynowe ograniczają rozwój odleżyn nawet o 60% w porównaniu ze standardowymi materacami szpitalnymi. Stosuje się je w celu zmniejszenia ciśnienia międzypowierzchniowego i tym samym ciśnienia śródtkankowego do poziomu fizjologicznego.