Strach przed operacją lub zabiegiem

lek. Marta Litwińska-Bołtuć

prof. dr hab. n. med. Łukasz Święcicki

II Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Adres do korespondencji:

prof. dr hab. n. med. Łukasz Święcicki

II Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii

ul. Jana III Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa

e-mail: swiecick@ipin.edu.pl

  • Jaki wpływ ma strach pacjenta przed operacją na proces leczenia? Omówienie niektórych aspektów strachu, a często raczej lęku, towarzyszącego zabiegom
  • Prezentacja farmakologicznych i niefarmakologicznych strategii walki ze strachem

Operacje w sposób zupełnie zrozumiały i oczywisty budzą strach. Nawet te stosunkowo mało obciążające wiążą się z naruszeniem ciągłości powłok ciała, narkozą, chwilową utratą kontroli nad sytuacją. Te poważniejsze bywają obarczone ryzykiem śmierci, dolegliwości bólowych, powikłań mogących prowadzić do niepełnosprawności, krótszego lub dłuższego okresu zależności od innych i utraty funkcji społecznej.

Niestety strach, nawet jeżeli zrozumiały, jest zjawiskiem raczej niekorzystnym i potencjalnie utrudniającym proces leczniczy. Może powodować opóźnianie rozpoczęcia terapii lub wręcz rezygnację z koniecznych zabiegów, jest źródłem cierpienia, może się wiązać z zaburzeniami natury psychicznej, utrudnia prawidłowe przygotowanie się do operacji i późniejszą rehabilitację. Dbałość o stan psychiczny chorego przed zabiegiem i po operacji jest nie tylko kwestią komfortu pacjenta, lecz także może realnie polepszyć rokowanie i obniżyć całościowy koszt leczenia.

Strach – znaczenie fizjologiczne

Strach jest częścią złożonej reakcji stresowej, która jest odpowiedzią na czynniki mogące zaburzyć homeostazę i integralność organizmu (stresory). Czynniki te mogą mieć charakter zarówno fizyczny, np. w postaci zmiany pH krwi lub spadku ciśnienia parcjalnego tlenu (dlatego uczucie lęku często towarzyszy objawom takich stanów somatycznych, jak: zawał serca, krwotok, niewydolność krążenia lub oddychania, albo nawet je wyprzedza), jak i psychiczny (świadomość grożącego nam niebezpieczeństwa). Reakcja ta na różnych poziomach układu nerwowego wpływa na m.in.: produkcję glikokortykosteroidów i adrenaliny poprzez aktywację osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, produkcję noradrenaliny poprzez aktywację miejsca sinawego mózgu, produkcję endogennych opioidów, nasilenie stanu wzbudzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), aktywację rejonów układu limbicznego (szczególnie ciała migdałowatego) oraz wyższych pięter OUN, co powoduje zmiany w zachowaniu1.

Adaptacyjne skutki krótkotrwałego stresu: zwiększenie stężenia glukozy we krwi, przyśpieszenie tętna, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zwiększenie krzepliwości krwi, rozszerzenie naczyń szkieletowych i mózgowych1.

W trakcie rozwoju naszego gatunku reakcja stresowa miała charakter adaptacyjny, pozwalała na mobilizację sił organizmu do walki z zagrożeniami (w większości fizycznymi, takimi jak atak zwierzęcia lub głód).

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Lęk w psychiatrii

Tradycyjnie w psychiatrii rozróżnia się strach (sytuacja, kiedy źródło zagrożenia jest znane) i lęk (poczucie zagrożenia wywodzące się z nieznanego, nierealnego źródła). Podstawy anatomiczne [...]

Stres jako czynnik wyzwalający zaburzenia psychiczne

Sytuacje stresowe (a za taką oczywiście uważa się poważną chorobę somatyczną i operację) mogą poprzedzać pierwsze lub kolejne epizody zaburzeń afektywnych lub schizofrenii. [...]

Strategie redukcji stresu towarzyszącego operacjom lub zabiegom

Zagadnienie redukcji stresu u pacjentów poddawanych operacji od jakiegoś czasu pojawia się w debacie naukowej (choć zapewne jeszcze w nie w pełni zadowalającym stopniu). Próbą [...]

Redukcja stresu przedoperacyjnego – metody niefarmakologiczne

Niełatwo ocenić ogólną przydatność niefarmakologicznych metod redukcji stresu przedoperacyjnego, ponieważ techniki te bardzo się od siebie różnią i trudno je porównać. Różny [...]

Redukcja stresu okołooperacyjnego – leczenie farmakologiczne

Jakkolwiek niefarmakologiczna redukcja lęku okołooperacyjnego wydaje się ciekawą i bezpieczną alternatywą, to farmakoterapia zapewne jeszcze przez długi czas pozostanie jedną z najszerzej dostępnych [...]

Podsumowanie

Operacja lub zabieg to określone i rzeczywiste źródło stresu, można więc słusznie powiedzieć, że emocje, które w związku z nimi odczuwamy, są prawdziwym strachem, [...]

Do góry