Operacje w sposób zupełnie zrozumiały i oczywisty budzą strach. Nawet te stosunkowo mało obciążające wiążą się z naruszeniem ciągłości powłok ciała, narkozą, chwilową utratą kontroli nad sytuacją. Te poważniejsze bywają obarczone ryzykiem śmierci, dolegliwości bólowych, powikłań mogących prowadzić do niepełnosprawności, krótszego lub dłuższego okresu zależności od innych i utraty funkcji społecznej.

Niestety strach, nawet jeżeli zrozumiały, jest zjawiskiem raczej niekorzystnym i potencjalnie utrudniającym proces leczniczy. Może powodować opóźnianie rozpoczęcia terapii lub wręcz rezygnację z koniecznych zabiegów, jest źródłem cierpienia, może się wiązać z zaburzeniami natury psychicznej, utrudnia prawidłowe przygotowanie się do operacji i późniejszą rehabilitację. Dbałość o stan psychiczny chorego przed zabiegiem i po operacji jest nie tylko kwestią komfortu pacjenta, lecz także może realnie polepszyć rokowanie i obniżyć całościowy koszt leczenia.

Strach – znaczenie fizjologiczne

Strach jest częścią złożonej reakcji stresowej, która jest odpowiedzią na czynniki mogące zaburzyć homeostazę i integralność organizmu (stresory). Czynniki te mogą mieć charakter zarówno fizyczny, np. w postaci zmiany pH krwi lub spadku ciśnienia parcjalnego tlenu (dlatego uczucie lęku często towarzyszy objawom takich stanów somatycznych, jak: zawał serca, krwotok, niewydolność krążenia lub oddychania, albo nawet je wyprzedza), jak i psychiczny (świadomość grożącego nam niebezpieczeństwa). Reakcja ta na różnych poziomach układu nerwowego wpływa na m.in.: produkcję glikokortykosteroidów i adrenaliny poprzez aktywację osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, produkcję noradrenaliny poprzez aktywację miejsca sinawego mózgu, produkcję endogennych opioidów, nasilenie stanu wzbudzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), aktywację rejonów układu limbicznego (szczególnie ciała migdałowatego) oraz wyższych pięter OUN, co powoduje zmiany w zachowaniu¹.

W trakcie rozwoju naszego gatunku reakcja stresowa miała charakter adaptacyjny, pozwalała na mobilizację sił organizmu do walki z zagrożeniami (w większości fizycznymi, takimi jak atak zwierzęcia lub głód).