Retinoidy to kwasowe pochodne witaminy A. Można je podzielić na trzy generacje:

• Pierwsza – alitretynoina (kwas 9-cis-retinolowy), retinaldehyd, retinol, izotretynoina (kwas 13-cis-retinowy), tretynoina (kwas retinowy).
• Druga – acytretyna.
• Trzecia – adapalen, beksaroten, tazaroten.[1,2]

Mechanizmy działania pochodnych witaminy A polegają m.in. na:

• redukcji ekspresji MMP (metaloproteinaz macierzy zewnątrzkomórkowej – kolagenaza, żelatynaza, stromelizyna, matrylizyna),
• blokowaniu 3-α-hydroksysteroidowej aktywności dehydrogenazy retinolu,
• hamowaniu czynnika transkrypcyjnego AP-1 (activator protein 1),
• blokowaniu cyklu komórkowego bez udziału receptorów,
• wywoływaniu apoptozy zarówno sebocytów, jak i ich komórek macierzystych oraz komórek prekursorowych gruczołów łojowych, co powoduje tak długotrwałe, pozytywne efekty ich działania.[3,4]

Mnogość tych mechanizmów prowadzi do normalizacji dojrzewania i złuszczania keratynocytów, działania przeciwłojotokowego, immunomodulacyjnego i przeciwzapalnego.[5]

Skuteczność izotretynoiny w leczeniu trądziku zaobserwowano po raz pierwszy w 1970 roku, a w 1982 roku FDA (Food and Drug Administration) zatwierdziło ją w formie doustnej, jako lek w ciężkich postaciach trądziku. Acytretyna jest stosowana doustnie u chorych z ciężką, rozległą łuszczycą oporną na inne formy terapii, odmianą krostkową dłoni i stóp, ciężką postacią rybiej łuski i ciężką postacią choroby Dariera. Alitretynoina ma zastosowanie w mięsaku Kaposiego u chorych w przebiegu zakażenia HIV oraz w ciężkim przewlekłym wyprysku rąk.[6-9]

Aktualne rekomendacje dotyczące stosowania retinoidów w trądziku są zawarte w konsensusie Global Alliance to Improve Outcomes in Acne z 2013 roku (tabela 1).

Izotretynoina w praktyce klinicznej

Izotretynoina jest lekiem skutecznym i ogólnie dość dobrze tolerowanym. Wiele jej działań niepożądanych można przewidzieć jeszcze przed ich wystąpieniem. Większość typowych działań niepożądanych rzadko osiąga nasilenie wymagające przerwania leczenia i przemija po krótkim czasie od zaprzestania terapii[10,11] (tabela 2).

W klasyfikacji ocznych działań niepożądanych indukowanych przez izotretynoinę według WHO wyróżnia się:

• zaburzenia sekrecji gruczołów tarczkowych Meiboma,
• zapalenie powiek i spojówek,
• zmętnienie rogówki,
• pogorszenie widzenia nocą,
• złą tolerancję szkieł kontaktowych,
• pogorszenie wzroku,
• zwiększoną osmolarność łez,
• zanik gruczołów Meiboma,
• krótkowzroczność,
• dyskomfort oka,
• suchość oka,
• światłowstręt,
• zapalenie rogówki,
• guza rzekomego mózgu,
• zapalenie rogówki.