Owrzodzenia stanowią bardzo częsty problem pacjentów zgłaszających się do gabinetu stomatologicznego. Etiologia tych zmian jest jednak bardzo różnorodna. Głównymi przyczynami powstawania owrzodzeń na błonie śluzowej jamy ustnej, zwłaszcza warg, są:

• urazy zewnątrzpochodne,
• afty nawracające,
• powikłania po stosowaniu leków,
• rak kolczystokomórkowy,
• zaburzenia ogólnoustrojowe, takie jak zaburzenia układu pokarmowego (celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), krwiotwórczego (białaczka, agranulocytoza), choroby skóry (rumień wysiękowy wielopostaciowy), kolagenozy (toczeń rumieniowaty układowy), a także zakażenia bakteryjne (kiła, gruźlica) lub wirusowe (m.in. opryszczka nawracająca).

Owrzodzenie pourazowe powstaje na skutek zadziałania czynnika:

• mechanicznego,
• termicznego,
• chemicznego.

Do czynników mechanicznych zaliczamy: kontakt błony śluzowej z ostrym fragmentem zęba, uszkodzonym wypełnieniem, ostrym przedmiotem, nagryzanie błony śluzowej, stosowanie źle dopasowanych, ruchomych protez lub biżuterii umieszczanej w jamie ustnej.

Urazy o pochodzeniu termicznym najczęściej związane są ze spożyciem gorących pokarmów bądź płynów i zazwyczaj uwidaczniają się na podniebieniu. Przykładem oparzenia chemicznego są zmiany wywołane ssaniem tabletek zawierających kwas acetylosalicylowy. Obraz kliniczny uzależniony jest od nasilenia, czasu trwania oraz rozmiaru czynnika uszkadzającego. Owrzodzenie jest silnie bolesne, ma zwykle postać zapadniętej zmiany o owalnym kształcie, z zaczerwienioną obwódką. Wewnątrz zmiana ma barwę szarożółtą. W przypadku owrzodzenia na tle chemicznym zmiana jest słabo odgraniczona od otoczenia, pokryta tkankami martwiczymi. Po wyeliminowaniu czynnika uszkadzającego owrzodzenie powinno wygoić się w czasie 10-14 dni. Jeśli po tym czasie owrzodzenie nie wykazuje tendencji do gojenia się, konieczne jest wykonanie biopsji wycinkowej z pogranicza zmiany i zdrowej błony śluzowej w celu oceny histopatologicznej.[1-4]

Najbardziej powszechną formą występowania nawracających owrzodzeń są afty (ang. recurrent aphthae). Dotykają ok. 20 proc. populacji. Charakteryzują się występowaniem nawracających, pojedynczych lub mnogich owrzodzeń na błonie śluzowej jamy ustnej, otoczonych rąbkiem zapalnym, których dno wypełnia kremowobiały włóknik. Rozwijają się na obrzękniętym podłożu. Pojawiają się głównie na błonie śluzowej pokrytej nabłonkiem nierogowaciejącym (brzuszna strona języka, wargi, policzki, dno jamy ustnej), najczęściej jednak na wewnętrznej stronie warg. Klinicznie wyróżnić możemy: