ŁZS jest chorobą przewlekłą, której nie da się całkowicie wyleczyć, ale dzięki odpowiedniej pielęgnacji oraz profilaktyce można zapobiec nawrotom i przedłużyć okres remisji. Wybór metody leczenia ŁZS jest uzależniony od nasilenia zmian. Podstawowymi lekami stosowanymi w terapii łojotokowego zapalenia skóry głowy są preparaty miejscowe, zawierające m.in. glikokortykosteroidy o małej lub średniej sile działania. Ponadto skuteczność w terapii łojotokowego zapalenia skóry skalpu wykazują: ichtiol, dziegcie, preparaty pirytionianu cynku czy siarka³.

W przypadku leczenia łagodnej postaci ŁZS u niemowląt (tzw. ciemieniuchy) podstawą postępowania jest usunięcie nawarstwień za pomocą miejscowych preparatów zawierających siarczek selenu, pirytionian cynku, kwas salicylowy lub mocznik w formie płynów, oliwek albo szamponów. W niepoddających się leczeniu, nawrotowych przypadkach można zastosować preparaty zawierające 2% ketokonazol. W ciężkich postaciach ciemieniuchy, którym towarzyszą nasilone objawy zapalne, należy rozważyć zastosowanie miejscowego glikokortykosteroidu.

Łuszczyca

Jak wskazują dane epidemiologiczne, prawie 1/3 wszystkich przypadków łuszczycy zaczyna się we wczesnym dzieciństwie. Łuszczyca u dzieci występuje niemal 2-krotnie częściej u dziewcząt niż u chłopców. Wczesny początek choroby jest często związany z pozytywnym wywiadem rodzinnym w kierunku łuszczycy. Oprócz czynników genetycznych istotną rolę w etiopatogenezie tej choroby odgrywają czynniki immunologiczne oraz środowiskowe.

Ocenia się, że częstość występowania łuszczycy wśród dzieci wzrasta bardzo dynamicznie, za co najprawdopodobniej odpowiadają takie czynniki, jak otyłość, stres czy infekcje. Skóra głowy jest zazwyczaj pierwszą i zarazem najczęstszą lokalizacją ognisk chorobowych u dzieci⁶. W 2013 r. przeprowadzono badanie, w którym analizowano częstość występowania ognisk łuszczycowych w różnych lokalizacjach ciała. Aż u 79% uczestników stwierdzono zajęcie owłosionej skóry głowy⁷.

Blaszki łuszczycowe występujące u dzieci są znacznie cieńsze, delikatniejsze, z obecnością mniejszej łuski. Zmiany często obserwuje się wzdłuż linii włosów oraz w okolicy zamałżowinowej. Ogniska łuszczycowe u dzieci ponadto znacznie częściej lokalizują się na twarzy, szczególnie w obrębie powiek i kanału ucha, co może być przyczyną błędnej diagnozy zapalenia ucha zewnętrznego⁸. Dzieci zdecydowanie częściej niż dorośli zgłaszają uporczywy świąd skóry towarzyszący ogniskom chorobowym. Jednym z objawów klinicznych często wyprzedzających pojawienie się typowych ognisk łuszczycowych jest pojawienie się tzw. łupieżu azbestowego – mocno przytwierdzonych do powierzchni włosów drobnych białych łusek przypominających azbest.

Inną postacią łuszczycy występującej w obrębie owłosionej skóry głowy u dzieci jest łuszczyca łojotokowa (sebopsoriasis capitis), którą należy różnicować z wypryskiem w przebiegu ŁZS. Podobnie jak w ŁZS, obserwuje się wykwity rumieniowe pokryte tłustą, białożółtą łuską, jednak w przeciwieństwie do ŁZS zmiany te pojawiają się również w obrębie skóry czoła, okolicy zausznej i przedusznej oraz na samej małżowinie usznej.

Co ciekawe, analiza danych epidemiologicznych pacjentów ze zdiagnozowaną łuszczycą w wieku do 18 lat wykazała, że łuszczyca owłosionej skóry głowy (psoriasis capitis) stanowi 7,6% wszystkich rozpoznań w tej grupie chorych⁹.

Leczenie łuszczycy skóry głowy u dzieci nie różni się od terapii osób dorosłych. Podstawę stanowią preparaty stosowane miejscowo, których celem w pierwszej kolejności jest usunięcie nawarstwionego, złuszczającego się naskórka (preparaty zawierające głównie kwas salicylowy w stężeniu 5% można rozważyć u dzieci powyżej 3 r.ż., natomiast u młodszych zaleca się te o stężeniu 2%), a następnie zastosowanie środków o działaniu przeciwzapalnym oraz hamującym nadmierne tempo podziałów komórkowych naskórka (kortykosteroidy, dziegcie, preparaty z witaminą D czy cygnoliną)⁶. Zmiany skóry skalpu wymagają szczególnej formuły preparatu w postaci roztworu, pianki lub szamponu, którą łatwo zaaplikować i rozprowadzić po powierzchni głowy. W ciężkich przypadkach łuszczycy owłosionej skóry głowy pomocne są fototerapia i fotochemioterapia.

Wszawica głowy

Wszawica owłosionej skóry głowy (pediculosis capitis) występuje najczęściej u dzieci między 3 a 12 r.ż. Zakażenie wszą głowową nie jest przejawem złej higieny. Pasożyt ten, w przeciwieństwie do wszy łonowej, nie przenosi innych chorób. Częstość wszawicy owłosionej skóry głowy nie wykazuje powiązania z długością włosów, częstością ich czesania ani mycia. W większości przypadków do transmisji wszy dochodzi na skutek bezpośredniego kontaktu z zakażoną skórą głowy.

Dorosła postać wszy głowowej żyje przeciętnie od 3 do 4 tygodni. Składa w tym czasie średnio 120 jaj, które są przyczepione u podstawy włosa¹⁰. Pasożyt żywi się niewielkimi ilościami krwi, którą wysysa z owłosionej skóry głowy. Świąd rozwija się zazwyczaj po 4-6 tygodniach od zakażenia, w wyniku rozwoju nadwrażliwości na drażniące składniki śliny wszy.

W praktyce trudno znaleźć żywe dorosłe osobniki wszy, gdyż unikają one światła i bardzo szybko się przemieszczają. Jaja dobrze się kamuflują, przyjmując barwę zbliżoną do koloru włosów osoby zakażonej, co sprawia, że trudno je zauważyć. Jedynie gnidy – puste osłonki jaj wszy – ze względu na jasną barwę są bardziej widoczne. Jaja i gnidy można pomylić z łupieżem, w przeciwieństwie do którego gnidy są trudne do usunięcia ze względu na ścisłe przyczepienie do łodygi włosa.

Leczenie wszawicy głowowej polega na miejscowym stosowaniu leków przeciwpasożytniczych, takich jak permetryna, pyretryna, które zwalczają formy larwalne pasożyta¹¹. Inną metodą leczenia jest stosowanie dimetikonu, który pokrywa pasożyta, wnikając w jego przetchlinki oddechowe i doprowadzając do obumierania wszy. W terapii istotną rolę odgrywa również systematyczne wyczesywanie gnid oraz częste przeprowadzanie dezynfekcji szczotek i grzebieni.

Choroby owłosionej skóry głowy związane z utratą włosów

Grzybica skóry owłosionej

Grzybica skóry owłosionej, często nazywana grzybicą skóry głowy, może dotyczyć także innych owłosionych partii ciała, takich jak brwi, rzęsy i broda. Choroba najczęściej występuje u dzieci do 10 r.ż., nieco częściej u chłopców niż dziewczynek, i charakteryzuje się wysoką zakaźnością. Do zarażenia dochodzi przez bezpośredni kontakt z osobą chorą, a czasami nawet ze zwierzęciem.

Dermatoza ta jest najczęstszą przyczyną ogniskowej utraty włosów na podłożu zapalnym u dzieci. Główną przyczyną rozwoju grzybicy skóry skalpu są dermatofity, spośród których najczęściej izoluje się grzyby zoofilne lub antropofilne z rodzaju Trichophyton lub Microsporum¹². Choć bezpośrednią przyczyną grzybicy skóry głowy są dermatofity, to czynniki takie jak wrodzone choroby związane z obniżeniem odporności, a także terapie immunosupresyjne lub częsta antybiotykoterapia mogą zwiększyć prawdopodobieństwo rozwoju tego typu dermatoz. Co ciekawe, nie tylko brak odpowiedniej higieny, ale również jej nadmiar prowadzący do zniszczenia naturalnej warstwy ochronnej naskórka sprzyja infekcji dermatofitami. Dla infekcji grzybami zoofilnymi charakterystyczne jest występowanie na skórze masywnych nacieków zapalnych z tworzeniem strupków w okolicy ujść mieszków włosowych, a nawet ropnych guzów. W ich przebiegu dochodzi często do powstawania zbliznowaceń w skórze.

Leczenie grzybicy owłosionej skóry głowy wymaga zazwyczaj długotrwałego, doustnego stosowania terbinafiny, itrakonazolu, a w innych krajach również gryzeofulwiny¹². Zależnie od preparatu terapia trwa zwykle 4-8 tygodni. Każdorazowo przed rozpoczęciem leczenia należy wykonać niezbędne badania laboratoryjne określające parametry funkcji wątroby i nerek.