Acrodermatitis enteropathica

Z bardzo rzadko występujących, a wymagających różnicowania z łojotokowym zapaleniem skóry chorób należy wymienić acrodermatitis enteropathica. Podstawowym objawem są w tej jednostce chorobowej ogniska rumieniowo-złuszczające i rumieniowo-wysiękowe z wykwitami pęcherzykowymi i nadżerkami, zajmujące okolicę otworów naturalnych (oczy, nozdrza, usta, okolica krocza) i dystalne części ciała, a także przedłużające się biegunki (ujemne wyniki posiewów) pojawiające się najczęściej między 6 a 10 m.ż. Acrodermatitis enteropathica wyklucza się poprzez oznaczenie stężenia cynku w surowicy.

Histiocytoza X

Bardzo rzadka jest również histiocytoza X. Zmiany skórne typowe dla tej jednostki chorobowej przypominają wykwity w łojotokowym zapaleniu skóry, a wielu chorych z obecnością łagodnych zmian pozostaje bez właściwego rozpoznania. Na owłosionej skórze głowy, tułowiu i kończynach występują łuszczące się, pokryte strupami plamy rumieniowe. Mogą pojawić się również dyskretne, żółtobrązowe, złuszczające się grudki, często z ogniskami zmian plamiczych i tendencją do rozpadu. Histiocytozę X wyklucza się na podstawie obrazu histologicznego (naciek atypowy histiocytów) oraz na podstawie niewystępowania charakterystycznych dla niej zmian narządowych (powiększenie wątroby i śledziony).

Kiła

Jeszcze inną chorobą, którą należy różnicować z łojotokowym zapaleniem skóry, jest kiła. Naśladuje ona wiele jednostek chorobowych. Wyklucza się ją poprzez wykonanie testów serologicznych przesiewowych i/lub swoistych.

Choroby przebiegające z zaburzeniem odporności

W przypadkach erytrodermicznych łojotokowe zapalenie skóry różnicuje się z atopowym zapaleniem skóry, łuszczycą oraz niedoborami odporności: niedoborem składowej C5 układu dopełniacza, hipogammaglobulinemią i niedoborem składowej C3 dopełniacza. Nie należy także zapominać o nabytym zespole zaburzenia odporności.

Leczenie

Liczni autorzy proponują określone metody leczenia omawianej jednostki chorobowej^3,5-7. Ze względu na specyfikę skóry dziecięcej, która osiąga dojrzałość anatomiczną i funkcjonalną ok. 3 r.ż., leczenie łojotokowego zapalenia skóry typu niemowlęcego powinno być prowadzone z wykorzystaniem leków dostosowanych do wieku i do okolic ciała.

Proces leczenia wymaga indywidualnego traktowania każdego chorego. U niemowląt należy preferować leki obojętne, ponieważ każdy środek o zróżnicowanej aktywności może stać się przyczyną drażnienia lub uczulenia. Dużej ostrożności wymaga także stosowanie preparatów steroidowych. Jest to związane ze specyfiką skóry niemowlęcej. Cienki naskórek, dobrze rozwinięte gruczoły łojowe oraz znaczna zawartość wody w skórze decydują o dużej wchłanialności leków podawanych miejscowo. Obowiązuje zasada niestosowania preparatów steroidowych u wcześniaków i noworodków. U dzieci poniżej 1 r.ż. zalecane są preparaty hydrokortyzonu (octan i maślan). Należy pamiętać, że wchłanialność leku z okolicy fałdów skóry jest znacznie większa. U niemowląt steroidy stosuje się wyjątkowo, w przypadku gdy zmiany skórne nie reagują na inne leki.

U niemowląt, jak już wspomniano, łojotokowe zapalenie skóry najczęściej występuje na owłosionej skórze głowy, zwłaszcza w okolicy jej wierzchołka, jako tzw. ciemieniucha. Podczas leczenia w celu usunięcia łusek należy zastosować łagodnie działające środki keratolityczne. Owłosioną główkę niemowlęcia można smarować oliwą z oliwek 2 × dziennie, z myciem głowy co 2-3 dni. Można także zastosować preparaty kosmetyczne przeznaczone specjalnie dla niemowląt (np. zmiękczający żel na ciemieniuchę lub zestaw do leczenia ciemieniuchy zawierający serum, delikatną szczotkę z miękką gąbką oraz grzebień). Główkę niemowlęcia należy myć w kąpieli w łagodnych preparatach przeznaczonych dla tej grupy wiekowej i delikatnie ścierać ciemieniuchę opuszkami palców. Strupów nie wolno zdrapywać, odklejać itp. Nie muszą one być usunięte podczas pierwszego mycia. Do czesania włosów nie wolno też używać ostrych szczotek i grzebieni. W miarę keratolitycznego działania środków leczniczych głowa będzie się oczyszczać ze strupów. Po usunięciu łusek, jeśli istnieje stan zapalny, można użyć preparatów o działaniu przeciwzapalnym i przeciwdrożdżakowym, np. klotrimazol krem 2 × dziennie przez 3-5-7 dni lub łagodnie działające preparaty kortykosteroidowe, np. 0,5% krem hydrokortyzonowy 2 × dziennie przez 3-5 dni, a także działający przeciwzapalnie krem z denotywirem 3%. Niekiedy przy występowaniu ciemieniuchy zdarzają się też pęknięcia naskórka, maceracja, sączenie. Wtedy zgodnie z zasadą „mokre na mokre” – najlepiej zastosować 1-2% wodny roztwór fioletu gencjany (pioktanina) 2 × dziennie przez 3-5 dni, a następnie, w zależności od potrzeby (złuszczanie czy leczenie stanu zapalnego), wyżej wymienione preparaty.

Przy zmianach rozprzestrzeniających się, umiejscowionych w skórze gładkiej, w leczeniu zaleca się łagodnie działające środki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwdrożdżakowym, przeciwbakteryjnym i osuszającym. W fazie wysiękowej zalecany jest 1-2% wodny roztwór fioletu gencjany 2 × dziennie przez kilka dni (3 dni na twarzy, do 5 dni na tułowiu), a następnie klotrimazol krem 2 × dziennie przez kilka dni pod cynk z oliwą lub pod krem barierowy. Na łuki brwiowe można zastosować 1-2% wodny roztwór fioletu gencjany, klotrimazol płyn i krem bądź krem z denotywirem. Na powieki można nałożyć jałową maść z erytromycyną (2 × dziennie przez 10-14 dni – wykorzystuje się tu działanie przeciwzapalne makrolidu) albo na bardzo krótko (2-3 dni) maści okulistyczne, np. z hydrokortyzonem, fludrokortyzonem.

Należy zwrócić uwagę na technikę mycia niemowląt, ponieważ często zmiany lokalizują się w okolicy pieluszkowej. Najlepsze jest mycie dziecka ręką pod bieżącą, ciepłą (ale nie gorącą) wodą, lecącą prosto z kranu delikatnym strumieniem. Nie zaleca się używania macerujących chusteczek jednorazowych. Te działają jak drobnoziarnisty papier ścierny.

Nie ma uzasadnienia dla zmiany sposobu odżywiania u niemowląt z rozpoznanym łojotokowym zapaleniem skóry, jeśli wykluczono inne dermatozy, w których leczeniu dieta odgrywa ważną rolę. Zmiany uogólnione, erytrodermiczne oraz ciężkie łojotokowe zapalenie skóry z nadkażeniem bakteryjnym w okresie noworodkowym wymagają leczenia szpitalnego. Celem hospitalizacji jest stałe monitorowanie stanu pacjenta, wdrożenie leczenia wspomagającego oraz ustalenie etiologii erytrodermii, co umożliwi jej celowane leczenie.