Dążymy do celu

Podawanie insuliny i innych leków cukrzycowych we wstrzyknięciach podskórnych

mgr Ewa Borowiak-Zielińska1

prof. dr hab. n. med. Przemysława Jarosz-Chobot2

1Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Św. Jana Pawła II. Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 6 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Oddział Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii
2 Katedra Pediatrii, Klinika Diabetologii Dziecięcej Wydziału Lekarskiego w Katowicach, SUM w Katowicach

Adres do korespondencji: mgr Ewa Borowiak-Zielińska, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka. Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 6 SUM w Katowicach. Oddział Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii, ul. Medyków 16, 40-752 Katowice, tel. 32 207 16 57, fax 32 207 17 21, e-mail: klinikadiabetologii@sum.edu.pl

  • O czym mówi procedura podawania insulin wstrzykiwaczem typu pen
  • Dlaczego suma grubości skóry i tkanki podskórnej określa potencjalne ryzyko iniekcji domięśniowych
  • Jak uniknąć lipohipertrofii

Przedstawione w artykule treści bazują na zaleceniach, które powstały w październku 2015 r. w Rzymie podczas warsztatów dotyczących leczenia oraz techniki iniekcji FITTER (Forum for Injection Technique and Therapy: Expert Recommendations).

Najnowsze zalecenia ISPAD (International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes) 2018 dotyczące leczenia insuliną dzieci i młodzieży chorej na cukrzycę1 bazują na tych wytycznych. Zalecenia ADA (American Diabetes Association) 20192 też są z nimi spójne. W Polsce między innymi na ich podstawie została stworzona Procedura nr 2: „Podawanie insuliny wstrzykiwaczem typu pen”, umieszczona w „Zaleceniach w opiece diabetologicznej Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii (PFED)”3.

Zalecenia powstały na podstawie analizy 254 artykułów, które spełniły kryteria przydatności dla ich opracowania. Wyszukiwane były za pomocą baz Pub Med, Medline i rejestru badań kontrolowanych Cochrane (Cochrane Central Register of Controlled Trials). Autorzy zaleceń zastosowali następującą skalę w ocenie istotności każdej rekomendacji:

A. Stanowczo zalecana.

B. Zalecana.

C. Problem nierozwiązany.


W ocenie stopnia poparcia naukowego każdej z rekomendacji zastosowano następującą skalę:

1. Co najmniej jedno rygorystycznie przeprowadzone badanie, które zostało zrecenzowane i opublikowane.

2. Co najmniej jedno badanie obserwacyjne, epidemiologiczne lub populacyjne.

3. Zgodna opinia specjalistów na podstawie rozległego doświadczenia w opiece nad pacjentami.


Po każdej rekomendacji podany jest kod składający się z litery i cyfry (np. A1). Litera wskazuje istotność rekomendacji w codziennej praktyce, a cyfra – poziom poparcia naukowego w literaturze medycznej. Powstałe rekomendacje dotyczą większości osób przyjmujących insulinę i uwzględniają wyniki bardzo ważnego, wieloośrodkowego badania dotyczącego techniki iniekcji (ITQ – Injection Technique Questionnaire), w którym wzięło udział 13 264 pacjentów z 42 krajów przyjmujących insulinę w formie iniekcji4.

Zalecenia dotyczące długości igły

• Wprowadzona prostopadle igła o długości 4 mm jest wystarczająco długa, aby dotrzeć do tkanki podskórnej, przy niewielkim ryzyku wykonania iniekcji domięśniowej lub śródskórnej, dlatego uważa się ją za najbezpieczniejszą igłę do wstrzykiwaczy dla dorosłych i dzieci, bez względu na wiek, płeć, pochodzenie etniczne i BMI. A1

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Zalecenia dotyczące miejsc wkłuć

• Przed wykonaniem wstrzyknięcia pacjent powinien ocenić miejsce wkłucia. Iniekcje należy wykonywać czystymi rękami, w przygotowane i czyste miejsce na skórze. [...]

Zalecenia dotyczące kobiet ciężarnych

• Brzuch jest bezpiecznym miejscem podania insuliny w ciąży. Z uwagi na zmniejszenie grubości tkanki tłuszczowej w wyniku powiększenia macicy, kobiety [...]

Zalecenia dotyczące lipohipertrofii

• Pracownik ochrony zdrowia powinien badać miejsca wkłucia co najmniej raz w roku lub częściej, jeżeli u pacjenta występuje lipohipertrofia. A2 [...]

Zalecenia dotyczące ciągłego podskórnego wlewu insuliny CSII

• Kaniulę do CSII (Continuous subcutaneous insulin infusion) zmieniać co 48-72 godzin, aby ograniczyć ryzyko powikłań w miejscu wkłucia oraz ewentualnych [...]

Do góry