Wprowadzenie

Glikokortykosteroidy (GKS) to 21-węglowe hormony steroidowe wytwarzane w warunkach naturalnych w organizmie w warstwie pasmowatej kory nadnerczy. Regulują one wiele kluczowych procesów organizmu, biorąc udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów, oraz spełniają inne ważne funkcje: wpływają m.in. na odpowiedź immunologiczną, nastrój oraz reakcje stresowe. GKS to także leki uzupełniające niedobór hormonów oraz wykazujące działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i immunosupresyjne. GKS wykorzystywane w terapii są analogami naturalnie wytwarzanych GKS. Poprzez modyfikację ich cząsteczek uzyskano związki o większej sile działania przeciwzapalnego i immunosupresyjnego. Właściwości immunosupresyjne i przeciwzapalne GKS sprawiają, że leki te są powszechnie stosowane w wielu chorobach, m.in. alergicznych, endokrynologicznych, reumatologicznych, autoimmunologicznych, hematologicznych, chorobach układu oddechowego i po przeszczepieniu narządów, zazwyczaj w dawkach daleko przewyższających zapotrzebowanie u osób zdrowych.

GKS wykorzystywane w lecznictwie wpływają na wiele szlaków metabolicznych. Zwiększają one stężenie glukozy we krwi, przyspieszają rozpad białek, szczególnie tych zawartych w mięśniach, oraz oddziałują na gospodarkę lipidową, powodując wzrost stężenia cholesterolu. Ponadto poprzez wpływ na gospodarkę elektrolitową organizmu zmniejszają wchłanianie wapnia w jelitach, zwiększają wydalanie z moczem potasu i zatrzymują sód w organizmie.

GKS występują w formie wziewnej, doustnej, donosowej, dożylnej czy w postaci maści. Półokres trwania leków jest różny (tab. 1)¹.

GKS są szeroko stosowane w lecznictwie szpitalnym, jak również powszechnie przepisywane w podstawowej opiece zdrowotnej w leczeniu wielu chorób. Za pomocą GKS leczony jest mniej więcej 1% ogólnej populacji, a w grupie wiekowej 70-79 lat aż 2,5%. Terapia jest zwykle krótka, ale u około 22% pacjentów trwa ona >6 miesięcy. Niestety, przyjmowanie tych leków, tak jak wszystkich innych, wiąże się z licznymi, poważnymi działaniami niepożądanymi. Liczba działań niepożądanych zwiększa się wraz ze wzrostem dawki i czasem stosowania GKS (zwykle za taki okres uważa się >3 miesiące). Jednym z częstszych działań niepożądanych wynikających z przyjmowania GKS są problemy z gospodarką węglowodanową. Ta grupa leków jest najczęstszą przyczyną hiperglikemii i cukrzycy polekowej. Chociaż po zakończeniu terapii GKS większość pacjentów wraca do zdrowia, niektórzy z nich mogą cierpieć na cukrzycę posteroidową.