Jednostki hemoglobiny glikowanej

Diabetolodzy w Polsce są przyzwyczajeni do podawania wartości HbA_1c w procentach. Zgodnie ze światowym konsensusem (ADA, EASD, IDF i International Federation of Clinical Chemistry [IFCC]) rekomenduje się, aby wynik HbA_1c był wyrażany jednocześnie w % (wg NGSP) i jednostkach SI: mmol/mol (wg IFCC) razem z eAG w mmol/l lub mg/dl. Dzięki temu, że w laboratoriach i badaniach klinicznych podaje się wartości HbA_1c w jednostkach SI, łatwiej jest je porównywać. Nacisk na przedstawianie wartości HbA_1c jako średniej glikemii wynika z dążenia do ułatwienia interpretacji wyniku przez pacjenta.

Rola oznaczenia hemoglobiny glikowanej w diabetologii

• Monitorowanie leczenia cukrzycy
• Rozpoznawanie cukrzycy (zwłaszcza u osób stosujących leki przeciwcukrzycowe ze wskazań pozadiabetologicznych)
• Predyktor powikłań mikro- i makronaczyniowych w cukrzycy oraz predyktor śmiertelności ogólnej.

Waga oznaczenia hemoglobiny glikowanej dla lekarza i pacjenta

HbA_1c powinna być równie cennym wskaźnikiem dla lekarza i pacjenta. Zrozumienie znaczenia tego wskaźnika przez pacjenta jest ważne dla samozarządzania chorobą i współuczestniczenia w leczeniu. Ciągłe budowanie świadomości chorego w tym zakresie jest istotne w kontekście osiągnięcia zalecanych celów terapeutycznych. Lekarze nie powinni więc ustawać w edukowaniu swoich pacjentów na ten temat.

W badaniu Heislera i wsp. przeprowadzonym w USA 66% pytanych nie znało wyniku ostatniego oznaczenia HbA_1c; tylko 25% podało właściwą wartość⁴. W badaniu Iqbal i wsp. znaczenie wskaźnika HbA_1c znało więcej ankietowanych chorych z cukrzycą typu 1 (40,5%) niż z cukrzycą typu 2. Aż 57,8% (!) uczestników obserwacji uważało, że HbA_1c równa 9,0% oznacza średnią glikemię 9,0 mmol/l, a 6,7% sądziło, że wartość HbA_1c 9,0% oznacza 9 mmol/l w dniu badania⁵. Po przeprowadzonej edukacji na temat interpretacji wskaźnika HbA_1c pacjenci z HbA_1c >9,0% uzyskali znamienną redukcję glikemii, podczas gdy chorzy znający wcześniej znaczenie HbA_1c nie poprawili swojego wyrównania.

W badaniu Memona i wsp., obejmującym głównie chorych z cukrzycą typu 2, 71% ankietowanych prawidłowo zdefiniowało HbA_1c jako wskaźnik średniej glikemii z ostatnich 3 miesięcy. Tylko 15% pytanych chorych wiedziało, że wskaźnik HbA_1c 7,0% oznacza średnią glikemię 150 mg/dl, podczas gdy 34% twierdziło, że odpowiada on glikemii 110 mg/dl. 89,5% osób z HbA_1c ≥8% postrzegało swoje wyrównanie cukrzycy jako lepsze niż w rzeczywistości, a w grupie z HbA_1c <8% 96,9% postrzegało swoje wyrównanie cukrzycy jako gorsze⁶.

Wnioski z tych zresztą nielicznych badań są takie, że znajomość właściwej interpretacji wskaźnika HbA_1c wśród pacjentów jest słaba. Dlatego ważne jest położenie nacisku w trakcie edukacji chorych na średnią wartość glikemii, na jaką wskazuje uzyskana wartość HbA_1c. Mogłoby to pomóc we właściwej samoocenie stopnia wyrównania cukrzycy przez pacjenta oraz ułatwić zrozumienie zalecanego celu terapeutycznego.

Warunki oznaczenia hemoglobiny glikowanej

• Pacjent nie musi być na czczo
• Pobranie krwi do analizy o dowolnej porze doby
• Nie ma konieczności specjalnego przygotowania
• Nie trwa długo – w odróżnieniu od doustnego testu obciążenia glukozą.

Dużą zaletą w przypadku, gdy chory bez żadnych wyników i glukometru przychodzi na wizytę lekarską, jest możliwość wykonywania oznaczeń HbA_1c poza laboratorium, z kropli krwi pobranej z opuszki palca, w trybie POCT (point of care testing), pod warunkiem używania metody i analizatora certyfikowanych przez NGSP.

Co ważne, nie należy w celu diagnozy cukrzycy oznaczać HbA_1c z zastosowaniem analizatorów POCT, nawet tych z certyfikatami NGSP.

Czynniki wpływające na wartość hemoglobiny glikowanej

Interpretując wskaźnik HbA_1c, trzeba zawsze wziąć pod uwagę choroby, stany i leki, które mogą zafałszować wynik^7,8.

Przyczyny fałszywie zawyżonego oznaczenia HbA_1c:

• niedobór żelaza, witaminy B₁₂, kwasu foliowego
• zmniejszona erytropoeza
• zmniejszone pH w erytrocycie
• wydłużony czas przeżycia erytrocytów
• hemoglobina karbamylowana (CarHb) – występuje w przewlekłej chorobie nerek, ma ładunek elektryczny podobny do ładunku elektrycznego HbA_1c
• splenektomia
• alkoholizm
• przewlekłe leczenie opioidami.

Przyczyny fałszywie zaniżonego oznaczenia HbA_1c:

• terapia erytropoetyną, stosowanie żelaza, witaminy B₁₂
• skrócenie czasu przeżycia erytrocytów
• anemia hemolityczna
• niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej
• zwiększone pH wewnątrz erytrocytu
• powiększenie śledziony
• przewlekła choroba wątroby
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
• ciąża
• rybawiryna, interferon α, witamina E
• transfuzja krwi.

Poza wyżej wymienionymi na wartość HbA_1c wpływają – z różnym efektem – hemoglobinopatie, HbF i methemoglobina.