Naukowe odpowiedzi na pytania dotyczące stylu życia ciężarnej

Kobiety we wczesnej ciąży, a także chcące zajść w ciążę, są często zainteresowane zmianą stylu życia w trosce o prawidłowy przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Pacjentki często pytają ginekologów położników o zalecenia dotyczące spożycia kofeiny, wysiłku fizycznego, spożywania alkoholu, a także stosowania sztucznych środków słodzących. Oprócz kwestii ilościowych pojawia się też pytanie o moment modyfikacji stylu życia: kiedy jest właściwy czas na dokonanie takich zmian – jeszcze przed zajściem w ciążę czy dopiero po potwierdzeniu ciąży?

Spożycie kofeiny: ile to już za dużo?

Kofeina przechodzi przez łożysko, a eliminacja jej z organizmu podczas ciąży następuje wolniej niż u kobiet niebędących w ciąży.^1,2 Na podstawie wielu starszych badań można było sądzić, że spożywanie kofeiny podczas ciąży może wiązać się z występowaniem poronień samoistnych.^3,4 Nowsze, lepiej zaprojektowane badania pozwoliły jednak wyjaśnić tę kwestię. W dużej retrospektywnej analizie zapytano o spożycie kofeiny 562 Szwedki, u których między 6 a 12 tygodniem ciąży wystąpiło poronienie samoistne, a następnie porównano tę grupę z 953 ciężarnymi bez poronienia w wywiadzie. Autorzy stwierdzili istotny wzrost ryzyka poronienia tylko wśród tych kobiet, które spożywały ponad 500 mg kofeiny dziennie.⁵

Aby ograniczyć wpływ błędu przypominania, autorzy innej pracy oznaczyli stężenie paraksantyny (1,7-dimetyloksantyny), która jest metabolitem kofeiny i może służyć jako biologiczny wskaźnik jej spożycia, u 591 kobiet z poronieniem w wywiadzie oraz 2558 kobiet, które urodziły zdrowe dziecko.⁶ Po uwzględnieniu wpływu czynników zakłócających średnie stężenie paraksantyny w surowicy było istotnie większe wśród kobiet z poronieniem w wywiadzie niż w grupie kontrolnej (752 vs 583 ng/ml, p<0,001), jednak tylko bardzo duże stężenie paraksantyny w surowicy (>1845 ng/ml) wiązało się ze zwiększonym ryzykiem poronienia przed upływem 100 dni ciąży (skorygowany iloraz szans [adjusted odds ratio, aOR] 2,1; 95% przedział ufności [PU] 1,2-3,6). Stężenie paraksantyny w surowicy wynoszące 1845 ng/ml odpowiada wypiciu w przybliżeniu 6 lub więcej filiżanek kawy dziennie przez osobę niepalącą lub 11 filiżanek kawy dziennie przez osobę palącą.⁶

Ostatnio w badaniach prospektywnych dokonano dalszej oceny zależności między spożyciem kofeiny a ryzykiem utraty ciąży. W badaniu kohortowym przeanalizowano w przybliżeniu 2400 ciąż w trzech miastach na południu Stanów Zjednoczonych, a spożycie kofeiny podawane przez uczestniczki badania było małe do umiarkowanego. Autorzy nie stwierdzili istotnego wzrostu ryzyka poronienia w związku ze spożywaniem kofeiny.⁷ Podobne wyniki uzyskano w duńskim badaniu obejmującym 4443 kobiety, które poroniły, w tym 565 przyjmujących środek odchudzający Letigen, zawierający 200 mg kofeiny i 20 mg efedryny. Nie stwierdzono zwiększonego ryzyka poronienia wśród kobiet przyjmujących Letigen (iloraz zagrożeń [hazard ratio, HR] 1,1; 95% PU 0,8-1,6).⁸

Z kolei w innym badaniu obejmującym 1063 mieszkanki San Francisco stwierdzono zależny od dawki wzrost ryzyka poronień. Spożycie 200 mg kofeiny dziennie wiązało się z prawie trzykrotnie większym ryzykiem utraty ciąży po upływie 8 tygodni (skorygowany HR [aHR] 2,79; 95% PU 1,46-5,34).⁹ W duńskim badaniu, obejmującym 330 kobiet, które poroniły, stwierdzono zwiększone ryzyko utraty ciąży wśród spożywających ponad 375 mg kofeiny dziennie (aOR 2,21; 95% PU 1,53-3,18).¹⁰ Rozsądnym zaleceniem jest spożywanie mniej niż 200 mg kofeiny dziennie, ponieważ dane wskazujące na zwiększoną częstość występowania poronień w przypadku takiej dawki są niewystarczające.

Tabela 1. Zalecenia dotyczące stylu życia podczas prób zajścia w ciążę

Tabela 2. Zawartość kofeiny w wybranych dostępnych w sprzedaży napojach

Wskazywano również na możliwy wpływ spożycia kofeiny na niepomyślne wyniki ciąży, szczególnie porody przedwczesne oraz wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu (intrauterine growth restriction, IUGR).

W ostatnio przeprowadzonych dużych badaniach prospektywnych nie potwierdzono tych przypuszczeń, nie stwierdzając zależności między spożyciem kofeiny a porodami przedwczesnymi.^11,12 W wielu dużych badaniach prospektywnych nie stwierdzono również istotnego wzrostu częstości występowania IUGR w przypadku umiarkowanego (<200 mg) spożycia kofeiny.^11-13 Na podstawie tych danych wydaje się, że umiarkowane spożycie kofeiny jest bezpieczne w czasie ciąży. W rezultacie American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) zaleca ograniczanie spożycia kofeiny podczas ciąży do mniej niż 200 mg dziennie.¹⁴

W badaniach dotyczących zależności między niepłodnością a spożyciem kofeiny uzyskano sprzeczne wyniki. W jednej z prac ze Stanów Zjednoczonych badano czas upływający do zapłodnienia u spożywających od 0 do ponad 2 napojów zawierających kofeinę dziennie wśród 2817 kobiet, które urodziły dziecko. Nie uzyskano danych wskazujących na niekorzystne skutki spożycia kofeiny.¹⁵ Natomiast w europejskim badaniu, obejmującym ponad 3000 kobiet mających trudności z zajściem w ciążę, stwierdzono zależny od dawki związek między spożyciem kofeiny a czasem do zajścia w ciążę. Średni czas do zajścia w ciążę wyniósł 6,5 miesiąca wśród kobiet spożywających do 100 mg kofeiny dziennie w porównaniu z 8,9 miesiąca w grupie spożywającej ponad 500 mg kofeiny dziennie.¹⁶

We wcześniejszych badaniach wśród spożywających kofeinę nie dokonywano rozróżnienia między osobami palącymi a niepalącymi, co mogło być źródłem błędu. W duńskim badaniu obejmującym 423 pary oceniono spożycie kofeiny, uwzględniając wszystkie rodzaje napojów oraz czekoladę, a także wpływ kofeiny na płodność, analizując oddzielnie osoby palące i niepalące. Nie stwierdzono istotnego związku między płodnością a spożyciem kofeiny pochodzącej z dowolnego źródła, również w przypadku dużego spożycia (>700 mg dziennie).¹⁷ Na podstawie tych, a także innych badań rozsądne wydaje się, aby kobiety chcące zajść w ciążę przestrzegały tych samych ograniczeń dotyczących spożycia kofeiny co kobiety będące już w ciąży, czyli ograniczały spożycie kofeiny do mniej niż 200 mg dziennie.

Ćwiczenia i wysiłek fizyczny

Centers for Disease Control and Prevention zaleca 30 minut umiarkowanie intensywnego wysiłku dziennie jako postępowanie korzystnie wpływające na ogólny stan zdrowia i samopoczucie u kobiet niebędących w ciąży. To zalecenie jest ekstrapolowane na ciężarne, ponieważ wykazano, że systematyczny wysiłek fizyczny zmniejsza zapadalność na cukrzycę ciążową, zwłaszcza wśród otyłych kobiet.¹⁸ Niektóre rodzaje aktywności fizycznej – sporty kontaktowe oraz związane z częstszym występowaniem upadków (np. gimnastyka, jazda konna, narciarstwo zjazdowe) – stwarzają jednak zagrożenie dla kobiet w ciąży.