Wielowodzie to stan, w którym dochodzi do nieprawidłowego zwiększenia ilości płynu owodniowego. Wykrycie jego nadmiaru powinno skłonić do poszukiwania podłoża tego stanu. Dwiema najczęstszymi przyczynami wielowodzia są cukrzyca u matki oraz wady rozwojowe płodu. Jeśli nie zidentyfikowano przyczyny nadmiaru płynu owodniowego, wielowodzie określa się jako „idiopatyczne” lub „niewyjaśnione”. Postać idiopatyczna stanowi około 60-70% przypadków wielowodzia w opublikowanych seriach i stwierdza się ją w prawie 1% ciąż. W niniejszym podsumowaniu stanowiska Society for Maternal-Fetal Medicine (SMFM Consult Series #45) przedstawiono najważniejsze kwestie dotyczące rozpoznawania i postępowania w przypadku wielowodzia (tab. 1).

Jak ocenia się ilość płynu owodniowego?

Po upływie 20 tygodnia ciąży objętość płynu owodniowego ocenia się albo na podstawie rozmiaru największej kieszonki płynowej (DVP – deepest vertical pocket), albo wskaźnika płynu owodniowego (AFI – amniotic fluid index). Wielowodzie rozpoznaje się, gdy pomiar DVP wynosi ≥8,0 cm. Z kolei w przypadku AFI za wartość progową uważa się zwykle 24 cm lub 25 cm w zależności od tego, czy posłużyć się 95, czy 97 centylem.

Wielowodzie, w tym jego postać idiopatyczną, wykrywa się najczęściej w trzecim trymestrze ciąży. Średni wiek ciążowy rozpoznania wielowodzia to 31-36 tydzień.

Ze względu na nasilenie wyróżnia się wielowodzie: niewielkie, umiarkowane i ciężkie. Stopniom tym odpowiadają następujące pomiary AFI: 24,0-29,9 cm, 30,0-34,9 cm oraz ≥35 cm lub DVP: 8-11 cm, 12-15 cm oraz ≥16 cm. Niewielkie wielowodzie występuje w około 66-70% przypadków, umiarkowane – w 20%, a ciężkie stwierdza się w mniej niż 15% przypadków.

Jakie są przyczyny wielowodzia?

Najczęstszymi identyfikowanymi przyczynami wielowodzia są wada rozwojowa płodu lub cukrzyca u matki. Do innych potencjalnych czynników wywołujących pozornie izolowane wielowodzie, gdy płód jest strukturalnie prawidłowy, należą alloimmunizacja oraz wrodzone zakażenie. Pod względem patofizjologicznym zwiększenie ilości płynu w wielu przypadkach spośród wymienionych można przypisać albo zaburzeniom połykania przez płód, albo wydalaniu przez niego nadmiernych ilości moczu z powodu niewydolności serca ze zwiększoną pojemnością minutową, nieprawidłowości dotyczących nerek lub diurezy osmotycznej. Na ogół każda wada płodu, która jest na tyle ciężka, że wywołuje jego nieimmunologiczny obrzęk (NIHF – nonimmune hydrops fetalis), może być przyczyną wielowodzia, ponieważ stany te są często ze sobą związane. W przypadku cukrzycy występującej u matki hiperglikemia wpływa na wzrost stężenia glukozy u dziecka, czego konsekwencją jest diureza osmotyczna u płodu, prowadząca do zwiększenia ilości płynu owodniowego.