Analiza związku między masą urodzeniową wnuka a obciążeniem dziadków i babć dostarczyła bardzo ciekawych informacji. Wykazano bowiem liniową zależność między występowaniem cukrzycy u babci lub dziadka po stronie matki a masą ciała wnuka. W przypadku rodziców ojca dziecka zależność ta była nieliniowa (kształt odwróconej litery U).

Podobne badanie przeprowadzono w Szwecji, w którym stwierdzono związek masy urodzeniowej wnuka z obciążeniem chorobami układu krążenia (dane na podstawie przyczyn zgonów) babć i dziadków20.

W norweskim badaniu obejmującym ponad 1 mln dzieci oraz ich rodziców, a także babcie i dziadków korekta o palenie tytoniu przez matki w czasie ciąży w znacznym stopniu wyeliminowała efekt pokoleniowy dotyczący związku między obciążeniem chorobami układu krążenia dziadków a masą urodzeniową wnuków.

W przypadku obciążenia cukrzycą w pokoleniu dziadków widoczna była zależność typu U dla babki ze strony matki i odwrotna zależność dla pozostałych rodziców21.

Skuteczność interwencji podejmowanych w celu zapobiegania odległym skutkom u potomstwa – brak wiedzy

W dotychczasowych badaniach potwierdzono skuteczność interwencji ukierunkowanych na zmniejszenie przyrostu masy ciała kobiety w ciąży. W analizie uwzględniono 33 badania i wykazano, że po podjęciu takich działań przyrost masy ciała u ciężarnej jest mniejszy średnio o 0,70 kg (95% CI od –0,92 do –0,48 kg). Jednakże nie udowodniono ich pozytywnego oddziaływania na wynik ciąży. Interwencje zmniejszają ryzyko wykonania cięcia cesarskiego (iloraz szans [OR – odds ratio] 0,91; 95% CI 0,83-0,99), ale nie wystąpienia innych zagrożeń matczynych (takich jak: cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy, nadciśnienie indukowane ciążą, poród przedwczesny). W szczególności brakuje danych na temat odległych skutków u dzieci (takich jak: cukrzyca wieku dziecięcego, nadciśnienie tętnicze, otyłość u dzieci). Autorzy wnioskują, że nie ma uzasadnienia dla rutynowego stosowania normy Institute of Medicine dla przyrostu masy ciała w ciąży. Za to postulują potrzebę długofalowych randomizowanych prób kontrolowanych22.

Podsumowanie

  • Środowisko matki, wynikające zarówno ze stylu życia, jak i środowiska zewnętrznego, ma znaczący wpływ na rozwój dzieci, w tym na występowanie u nich otyłości, cukrzycy typu 2 i na tempo ich rozwoju psychomotorycznego.
  • Interwencje ukierunkowane na propagowanie zbilansowanej diety i aktywności fizycznej w czasie ciąży ograniczają przyrost masy ciała ciężarnej.
  • BMI matki przed ciążą jest silnym predykatorem rozwoju potomstwa w okresie dzieciństwa – wskazuje to na potrzebę populacyjnych działań prewencyjnych.
  • Argumenty dotyczące programowania płodowego mogą skutecznie przemawiać za podejmowaniem działań w kierunku eliminacji zagrożeń związanych z nadwagą i otyłością.

ABSTRACT

Foetal programming – effect of maternal body weight during pregnancy and child’s birth weight on child’s health status

According to the Barker hypothesis, major chronic diseases such as ischaemic heart disease, hypertension and diabetes mellitus may originate during intrauterine life due to malnutrition of the fetus. While early studies focused on the consequences of low birth weight for the health of adults, later investigations found that babies with intrauterine growth restriction, especially those with tendency to ‘catch up’ growth, may also be at higher risk of overweight or obesity in childhood. Recent studies indicate that maternal overweight may also predispose to excessive neonatal weight and overweight or obesity in early childhood. The risk is significantly increased in the setting of maternal gestational diabetes and hypertension. However, the effects of these pregnancy complications are not only seen in childhood. Maternal obesity is associated with a number of long-term adverse health outcomes in the offspring, including a lifelong risk of obesity and metabolic dysregulation with increased insulin resistance, hypertension and dyslipidaemia, as well as behavioural problems and a risk of asthma. Large prospective studies indicate that not only maternal obesity, but also several other cardiovascular risk factors are important predictors for the development of such risk factors in children aged 10-14 years.

On the other hand, a healthy maternal diet (high DASH index) has been found to be protective for the development of depressive or anxiety symptoms and aggressive behaviour such as attention deficit hyperactivity disorder in children.

Known lifestyle interventions do not reduce individual maternal complications such as gestational diabetes mellitus, pre-eclampsia or pregnancy-induced hypertension. No significant effects on fetal or childhood outcomes have been documented to date.

Piśmiennictwo

1. Barker DJ, Osmond C. Infant mortality, childhood nutrition and ischaemic heart disease in England and Wales. Lancet 1986;1(8489):1077-81

2. Osmond C, Barker DJ, Winter PD, et al. Early growth and death from cardiovascular disease in women. BMJ 1993;307(6918):1519-24

3. Fall CH, Osmond C, Barker DJ, et al. Fetal and infant growth and cardiovascular risk factors in women. BMJ 1995;310(6977):428-32

4. Hales CN, Barker DJ, Clark PM, et al. Fetal and infant growth and impaired glucose tolerance at age 64. BMJ 1991;303(6809):1019-22

5. Barker DJ, Hales CN, Fall CH, et al. Type 2 (non-insulin-dependent) diabetes mellitus, hypertension and hyperlipidaemia (syndrome X): relation to reduced fetal growth. Diabetologia 1993;36(1):62-7

6. Cooper C, Fall C, Egger P, et al. Growth in infancy and bone mass in later life. Ann Rheum Dis 1997;56(1):17-21

7. Barker DJ, Bull AR, Osmond C, et al. Fetal and placental size and risk of hypertension in adult life. BMJ 1990;301(6746):259-62

8. Joseph KS, Kramer MS. Review of the evidence on fetal and early childhood antecedents of adult chronic disease. Epidemiol Rev 1996;18(2):158-74

9. Szamotulska K, Szostak-Węgierek D. Mała masa urodzeniowa a zespół X w wieku dorosłym („hipoteza Barkera”). Diabetol Pol 1999;6:56-61

10. O'Reilly JR, Reynolds RM. The risk of maternal obesity to the long-term health of the offspring. Clin Endocrinol (Oxf) 2013;78(1):9-16

11. Ehrlich SF, Hedderson MM, Xu F, et al. Diagnostic thresholds for pregnancy hyperglycemia, maternal weight status and the risk of childhood obesity in a diverse Northern California cohort using health care delivery system data. PLoS One 2019;14(5):e0216897

12. Patro Golab B, Santos S, Voerman E, et al.; MOCO Study Group Authors. Influence of maternal obesity on the association between common pregnancy complications and risk of childhood obesity: an individual participant data meta-analysis. Lancet Child Adolesc Health 2018;2(11):812-21

13. Wang Y, Gao E, Wu J, et al. Fetal macrosomia and adolescence obesity: results from a longitudinal cohort study. Int J Obes (Lond) 2009;33(8):923-8

14. Ong KK. Size at birth, postnatal growth and risk of obesity. Horm Res 2006;65(Suppl 3):65-9

15. Magnus MC, Olsen SF, Granström C, et al. Infant growth and risk of childhood-onset type 1 diabetes in children from 2 Scandinavian birth cohorts. JAMA Pediatr 2015;169(12):e153759

16. Perak AM, Lancki N, Kuang A, et al.; HAPO Follow-Up Study Cooperative Research Group. Associations of maternal cardiovascular health in pregnancy with offspring cardiovascular health in early adolescence. JAMA 2021;325(7):658-68

17. Polanska K, Kaluzny P, Aubert AM, et al. Dietary quality and dietary inflammatory potential during pregnancy and offspring emotional and behavioral symptoms in childhood: an individual participant data meta-analysis of four European cohorts. Biol Psychiatry 2021;89(6):550-9

18. Mensink-Bout R, van Meel ER, de Jongste JC, et al. Pro-inflammatory and low quality maternal diet in pregnancy and the risk of childhood lower lung function and asthma: a meta-analysis of 18,000 children. Eur Respir J 2020;56:4984

19. McCarron P, Davey Smith G, Hattersley AT. Type 2 diabetes in grandparents and birth weight in offspring and grandchildren in the ALSPAC study. J Epidemiol Community Health 2004;58(6):517-22

20. Manor O, Koupil I. Birth weight of infants and mortality in their parents and grandparents: the Uppsala Birth Cohort Study. Int J Epidemiol 2010;39(5):1264-76

21. Naess O, Stoltenberg C, Hoff DA, et al. Cardiovascular mortality in relation to birth weight of children and grandchildren in 500,000 Norwegian families. Eur Heart J 2013;34(44): 3427-36

22. Rogozińska E, Marlin N, Jackson L, et al. Effects of antenatal diet and physical activity on maternal and fetal outcomes: individual patient data meta-analysis and health economic evaluation. Health Technol Assess 2017;21(41):1-158

Do góry