W 2016 roku World Health Organization (WHO) zamieściła na liście rekomendowanych czynności w zakresie opieki przedporodowej wykonanie badania ultrasonograficznego przed 24 tygodniem ciąży. Treść zalecenia (B2.4) brzmiała następująco¹: „Jedno badanie ultrasonograficzne wykonane przed 24 tygodniem ciąży (wczesne badanie ultrasonograficzne) jest rekomendowane ciężarnym w celu ustalenia wieku ciążowego, poprawy wykrywalności anomalii u płodu i ciąż wielopłodowych, zmniejszenia indukcji porodu w ciążach po szacowanym terminie porodu oraz poprawy doświadczeń ciężarnych”. Rekomendacje z 2016 roku oparte były na wynikach badań pochodzących z krajów wysoko rozwiniętych, w których badania ultrasonograficzne przed 24 tygodniem ciąży od dawna były standardowo wykonywane u ciężarnych, często z rozgraniczeniem na badanie I i II trymestru ciąży. Przy tworzeniu ówczesnych zaleceń brakowało danych pochodzących z krajów nisko rozwiniętych. Na podstawie ostatnio opublikowanych wyników przeglądu bazy Cochrane dotyczącego szeroko zakrojonych randomizowanych badań przeprowadzonych wśród ciężarnych poddanych ultrasonografii w krajach nisko rozwiniętych WHO postanowiła powołać grupę, której celem było ponowne przeanalizowanie wydanych wytycznych. W marcu 2021 roku grupa robocza ds. rekomendacji (Guideline Development Group [GDG]) ponownie rozpatrzyła dowody dotyczące skuteczności wykonywania badania ultrasonograficznego przed 24 tygodniem ciąży i wydała uaktualnioną opinię na temat każdego z opisywanych zaleceń. Odbiorcami nowych rekomendacji są: rządy narodowe i lokalne, organizacje zdrowia, organizacje pozarządowe, środowiska naukowe i akademickie zaangażowane w edukację zdrowotną.

Rekomendacje WHO dotyczące wykonywania badania ultrasonograficznego przed 24 tygodniem ciąży

• Dowody dotyczące efektów rutynowo wykonywanego badania ultrasonograficznego przed 24 tygodniem ciąży nie zmieniły się istotnie od 2016 roku. Ograniczeniem najnowszych szeroko zakrojonych, randomizowanych badań w krajach nisko rozwiniętych był brak możliwości przeprowadzenia metaanalizy z racji uwzględnienia w wynikach dwóch badań ultrasonograficznych wykonywanych oddzielnie w II i III trymestrze ciąży.
• Wdrożenie założeń związanych z rekomendacjami było w sposób zasadniczy oparte na jakościowej analizie wyników badań płynących z doświadczenia i punktu widzenia świadczeniobiorców oraz pracowników opieki zdrowotnej.
• Badanie ultrasonograficzne może wpływać na dalszą opiekę nad ciężarną. Jego przeprowadzenie przed 24 tygodniem ciąży powinno mieć na celu udokumentowanie:
  • lokalizacji ciąży
  • rytmu serca płodu
  • wielkości płodu
  • liczby płodów
  • kosmówkowości i owodniowości w przypadku ciąży wielopłodowej
  • wieku ciążowego.
• Jeżeli umiejętności lekarza i możliwości systemu opieki zdrowotnej pozwalają, po 18 tygodniu ciąży powinny zostać odnotowane następujące informacje:
  • prezentacja prawidłowej głowy, szyi, twarzy, kręgosłupa, klatki piersiowej, serca, jamy brzusznej, kończyn płodu oraz ciągłości ścian powłok brzusznych
  • wygląd i położenie łożyska oraz sznura pępowinowego.
• Badanie ultrasonograficzne powinno być wykonane przez osoby odpowiednio do tego przeszkolone.
• Wiele powikłań ciąży, w tym wad płodu, można wykryć dopiero w późniejszym okresie ciąży lub mogą one nie zostać wykryte z powodu ograniczonych możliwości technicznych lub umiejętności personelu przeprowadzającego badanie.
• Badanie ultrasonograficzne może wiązać się z pewnymi, trudnymi do przewidzenia skutkami, takimi jak: ryzyko procesowe, możliwość przerwania ciąży w przypadku odkrycia płci żeńskiej płodu w niektórych kręgach kulturowych, krótko- i długoterminowy wpływ niekorzystnych czy nierozstrzygających obrazów ultrasonograficznych oraz możliwy niekorzystny wpływ nadmiernego wykonywania badań (zamiast rutynowych badań).

Aktualizacja wytycznych WHO

Głównym zainteresowaniem grupy pracującej nad aktualizacją dotychczasowych rekomendacji było zbadanie związku między badaniem ultrasonograficznym przed 24 tygodniem ciąży a wynikami okołoporodowymi u matki i u płodu/noworodka. W przypadku ciężarne...