Wprowadzenie

Choroby układu krążenia rozwijające się na podłożu miażdżycy tętnic stanowią główną przyczynę zgonów na świecie (17,3 mln osób wg WHO w 2008 r.). Prognozy przewidują, że liczba ta wzrośnie do 23,3 mln w 2030 r. Analiza demograficzna Głównego Urzędu Statystycznego (www.stat.gov.pl) odzwierciedla powyższy trend również dla Polski. W 2010 roku choroby układu krążenia były przyczyną 46% zgonów (41% wśród mężyczyzn, 52% wśród kobiet). Choroba niedokrwienna serca (ChNS) wraz z jej powikłaniami (tj. zawałem serca i niewydolnością serca) zajmuje czołowe miejsce wśród chorób układu krążenia i jest poważnym problemem zarówno z punktu widzenia społecznego, jak i ekonomicznego.

Obecne metody leczenia chorób układu krążenia obejmują modyfikację czynników ryzyka, farmakoterapię i leczenie interwencyjne. Postęp technologiczny, a także szeroki dostęp do pracowni hemodynamicznych przyczynił się do znacznego zmniejszenia śmiertelności wśród pacjentów z zawałem. Z drugiej strony, w perspektywie odległej, mimo nowoczesnego leczenia reperfuzyjnego wciąż zwiększa się częstość występowania niewydolności serca jako następstwa pozawałowej przebudowy mięśnia sercowego. Współczesna medycyna stanęła przed ogromnym wyzwaniem, które wymaga innowacyjnych rozwiązań dostosowanych do nowych wymagań.

Jedną ze strategii poszerzenia panelu terapeutycznego w zakresie leczenia chorób układu krążenia jest zastosowanie komórek macierzystych i progenitorowych (stem and progenitor cell, SPC). Idea ta, zapoczątkowana doniesieniem zespołu Piero Anversy i opublikowanym na łamach czasopisma Nature w 2001 r. [1], przyczyniła się dynamicznego i wielokierunkowego rozwoju nowej dziedziny nauki, której podstawowym celem stało się wprowadzenie terapii komórkowej do praktyki klinicznej. Potencjał terapeutyczny SPC, dane z badań przedklinicznych oraz nadzieje z nim związane spowodowały niespotykany dotąd błyskawiczny skok z przestrzeni laboratoryjnej do próby aplikacji tej technologii w badaniach klinicznych. Już w 2001 r. Strauer i wsp. rozpoczęli badanie oceniające skuteczność terapii autologicznymi komórkami macierzystymi pochodzenia szpikowego (bone marrow stem cell, BM-SC) włączając 10 pacjentów z zawałem serca [2]. Pozytywne wyniki uzyskane przez wspomnianych badaczy były mechanizmem inicjującym wiele prób klinicznych u pacjentów z zawałem serca, których wyniki były jednak niejednoznaczne. Obok badań wskazujących na poprawę kurczliwości lewej komory serca opublikowano wiele innych, które tego korzystnego efektu nie potwierdziły. Równolegle ewoluowała także metodologia oceny skuteczności nowej terapii – od badań oceniających zastępcze punkty końcowe po próby oceny wpływu tej terapii na tzw. twarde kliniczne punkty końcowe zgodnie z wymogami medycyny opartej na dowodach naukowych (evidence based medicine, EBM).