Leczeni gorsetem korekcyjnym

Gorsetem korekcyjnym, odpowiednio dopasowanym i indywidualnie wykonanym na miarę, leczeni są pacjenci w wieku rozwojowym ze skoliozą o znacznym ryzyku progresji lub już progresującą, o umiarkowanej wielkości skrzywienia przekraczającej kąt Cobba 25º. Stosowanie gorsetu nie zwalnia z wykonywania ćwiczeń, gdyż leczenie fizjoterapeutyczne oraz gorsetowe jest prowadzone równolegle. Szczególnym problemem psychologicznym w wieku dojrzewania staje się konieczność noszenia gorsetu do szkoły, w tym zdejmowanie go na lekcjach wychowania fizycznego. Kłopotliwe może stać się nawet przechowywanie gorsetu na czas lekcji WF. W tej sytuacji uważam, że należy pomagać pacjentom i rodzicom poprzez informowanie wychowawców i nauczycieli wychowania fizycznego o znaczeniu ciągłości w terapii gorsetowej skoliozy idiopatycznej. Ważne jest również zachęcanie do wykonywania ćwiczeń w gorsecie.

Wielu pacjentów leczonych gorsetowo uczestniczy w zajęciach sportowych (ryc. 1-4).

W zależności od aktywności fizycznej oraz tolerancji gorsetu część uczestniczy w zajęciach sportowych w gorsecie, a część zdejmuje go na czas aktywności sportowej.

Podsumowując, osoby ze skoliozą idiopatyczną będące w trakcie leczenia gorsetem korekcyjnym mogą być zachęcane do uprawiania sportu rekreacyjnego. Decyzja dotycząca aktywności sportowej w gorsecie lub bez niego powinna być podejmowana w zależności od specyfiki dyscypliny.

Pacjenci o znacznym stopniu skoliozy

Gdy kąt skoliozy przekracza 50º według metody Cobba i narasta, pojawiają się dodatkowe zniekształcenia w obrębie całego tułowia. W części piersiowej kręgosłupa kręgi łączą się stawowo z żebrami, są to stawy o ograniczonej ruchomości, a odbywające się w nich ruchy pozwalają na zwiększenie objętości klatki piersiowej podczas wdechu i zmniejszenie podczas wydechu. Kręgosłup ulegający deformacji skoliotycznej pociąga za sobą żebra, co powoduje deformację klatki piersiowej. Rotacja osiowa kręgów prowadzi do rotacji klatki piersiowej, która objawia się w okolicy grzbietowej wyniosłością (tzw. garbem żebrowym, ang. rib prominence, rib hump) po stronie wypukłej skrzywienia oraz zapadnięciem klatki piersiowej po stronie wklęsłej. W okolicy brzusznej obserwujemy odwrotne zniekształcenie – uwypuklenie klatki piersiowej po stronie wklęsłości skrzywienia oraz cofnięcie po stronie wypukłości. Wewnątrz klatki piersiowej obserwuje się tzw. garb wewnętrzny, utworzony przez trzony kręgów.

Skolioza idiopatyczna, deformując klatkę piersiową, powoduje zmniejszenie jej objętości, co pociąga za sobą zmniejszenie pojemności życiowej płuc. Wpływa w ten sposób na zmniejszenie wydolności fizycznej. Sport rekreacyjny wydaje się odpowiednim narzędziem wspomagającym leczenie w tej grupie pacjentów.

Zależność wydolności oddechowej od aktywności fizycznej u pacjentów ze skoliozą poddał analizie Athanasopoulos i wsp., przeprowadzając badanie spirometryczne oraz wydolnościowe na cykloergometrze rowerowym w grupie 40 pacjentek ze skoliozą: 20 pacjentek uczęszczało regularnie na ćwiczenia na cykloergometrze, 20 nie uczęszczało, ćwiczenia trwały osiem tygodni, po cztery spotkania w tygodniu, po 30 minut każde. Intensywność treningu określona była częstością pracy serca; osiągano 80-100 proc. tętna submaksymalnego, czyli około 170/min. W grupie ćwiczącej zaobserwowano wzrost: natężonej pojemności życiowej płuc FVC o 5,3 proc., wartości bezwzględnej wskaźnika wydolności fizycznej – PWC170 (W) o 47 proc., a względnej (W/kg) o 48 proc.

Podsumowując, mimo że wielu lekarzy i fizjoterapeutów zabrania pacjentom ze skoliozą o dużych wartościach kątowych uczestnictwa w zajęciach sportowych, na słuszność tego stanowiska nie ma dowodów naukowych. Przeciwnie, istnieją przesłanki co do korzystnego wpływu treningu aerobowego na wydolność fizyczną tych dzieci. Z uwagi na zmniejszającą się, wraz z progresją skoliozy, pojemność płuc należy brać pod uwagę wydolność fizyczną pacjentów. To od niej w dużej mierze zależy przyszła samowystarczalność chorych, uczestnictwo w życiu społecznym oraz aktywność zawodowa. Dlatego regularny wysiłek aerobowy, pozwalający na utrzymanie wydolności fizycznej, nie powinien być zabraniany.

Pacjenci po leczeniu operacyjnym skoliozy

Powrót do sportu po operacyjnej korekcji skoliozy i stabilizacji kręgosłupa zależy od kilku czynników. Pierwszym jest stabilność zaimplantowanego instrumentarium, będąca wprost funkcją czasu, jaki upłynął od operacji. Spondylodeza (stabilny kostny zrost kręgosłupa w operowanym obszarze, ostateczne ustabilizowanie implantów) rozwija się od roku do dwóch lat po operacji. W tym czasie przedwczesne podjęcie aktywności fizycznej wiąże się z ryzykiem destabilizacji instrumentarium, co może pociągnąć za sobą konieczność ponownej operacji naprawczej, a nawet komplikacje neurologiczne. Powrót do sportu zależy także od rodzaju użytego instrumentarium. W przypadku użycia śrub przeznasadowych można wcześniej pozwolić na aktywność fizyczną, a później w przypadku haków bądź instrumentacji hybrydowej.

Badanie ankietowe Spinal Deformity Study Group objęło 23 chirurgów ortopedów, których zapytano, kiedy pozwoliliby pacjentom po operacyjnej korekcji skoliozy na powrót do sportu. Dyscypliny sportowe zostały podzielone na trzy grupy:

1. sporty niekontaktowe, wśród których wyróżniono gimnastykę, lekcje wychowania fizycznego, pływanie, bieganie,

2. sporty kontaktowe: piłka nożna, koszykówka, siatkówka,

3. sporty kolizyjne: futbol amerykański, hokej, rugby, mixed martial arts.

Większość ankietowanych pozwoliła na powrót do sportów niekontaktowych po sześciu miesiącach, wszyscy po 12; do sportów kontaktowych po 12, wszyscy po 24 miesiącach. Na powrót do sportów kolizyjnych większość pozwoliła po 12 miesiącach, przy czym 20 proc. ankietowanych nie zezwoliło nigdy na powrót do sportów kolizyjnych. Biorąc pod uwagę rodzaj użytego instrumentarium, wszyscy ankietowani pozwolili na powrót do sportów niekontaktowych i kontaktowych po 12 miesiącach pacjentom operowanym z wykorzystaniem śrub przeznasadowych, a po 24 miesiącach w przypadku instrumentacji hybrydowej oraz opartej wyłącznie na hakach.

Rubery i Bradford przeprowadzili analizę 261 ankiet na temat, kiedy i na jaką aktywność pozwolić pacjentom po operacji kręgosłupa z powodu skoliozy. Wszystkie wypełnione były przez specjalistów leczących choroby kręgosłupa u dzieci. Dyscypliny sportowe podzielono na kategorie: low impact (pływanie, narciarstwo biegowe), sporty niekontaktowe (tenis, bieganie), sporty kontaktowe (koszykówka, siatkówka, piłka nożna), kolizyjne (zapasy, futbol amerykański, hokej na lodzie), zajęcia wychowania fizycznego. Respondowani specjaliści zezwolili na powrót do zajęć wychowania fizycznego: po 6 miesiącach – 38 proc. ankietowanych, po 12 miesiącach – 44 proc., nigdy – 2 proc.; do low impact sports po sześciu miesiącach – 43 proc., do sportów niekontaktowych: po 6 miesiącach – 46 proc., a po roku dalsze 34 proc.; na powrót do kontaktowych sportów po roku zezwalało 61 proc., przy czym 2 proc. ortopedów nie pozwoliłoby nigdy na powrót do tej kategorii sportów; do sportów kolizyjnych – po roku 32 proc., zaś 24 proc. nie pozwoliłoby nigdy na powrót do tej kategorii sportów.

Podsumowując, wielu pacjentów ze skoliozą idiopatyczną wraca do sportu po operacyjnej korekcji i stabilizacji kręgosłupa, jednak decyzja powinna być uzależniona od stabilności instrumentarium i opierać się na opinii lekarza operatora.