Prof. dr hab. med. Józef Opara

Najnowsze badania potwierdzają, że taniec wzbogaca rehabilitację zwłaszcza w początkowych stadiach choroby i prowadzi do poprawy chodzenia, koordynacji oraz równowagi

Pierwsze doniesienia na temat wykorzystania tańca w leczeniu chorób układu nerwowego pochodzą już z lat 70. ubiegłego wieku, lecz za prekursorów zastosowania tańca w usprawnianiu osób z chorobą Parkinsona (ChP) należy uznać Westbrook i McKibben, które już w roku 1989 opublikowały artykuł zatytułowany „Dance/Movement therapy with groups of outpatients with Parkinson’s disease” w „American Journal of Dance Therapy”. W następnych latach pisali o tym Jacobson i wsp. (2005), Jeanine Young-Mason (2009 i 2010) i inni.

Najwięcej badań nad wykorzystaniem tańca w usprawnianiu chorych z ChP przeprowadził na Washington University School of Medicine, St. Louis, zespół pod kierunkiem Madeleine Hackney i Gammona Earharta. W publikacji z roku 2009 przedstawiono wyniki badania randomizowanego, prospektywnego z udziałem 58 osób z łagodną i umiarkowaną chorobą Parkinsona w stadium I-III w skali Hoehn i Yahra. Uczestnicy musieli mieć co najmniej 40 lat (średnia wyniosła 67 lat), musieli być zdolni do stania co najmniej przez 30 minut i musieli przejść samodzielnie co najmniej trzy metry z pomocą lub bez pomocy sprzętów rehabilitacyjnych. Badani zostali losowo przydzieleni do grupy tańczącej tango (17 osób), walca lub fokstrota (17 osób) i grupy kontrolnej – bez interwencji (14 osób). Ci w grupach tanecznych uczestniczyli w zajęciach dwa razy w tygodniu po jednej godzinie, łącznie 20 lekcji w 13 tygodni. Wyniki: w obu grupach tanecznych uzyskano większą poprawę niż w grupie kontrolnej, która nie odnotowała poprawy. W grupach tanecznych stwierdzono znaczną poprawę równowagi w skali Berg, chodu w teście sześciominutowego marszu i długości kroku podczas chodzenia do tyłu, większą w grupie tanga niż w grupie walca lub fokstrota. Wnioski autorów: tango może niwelować deficyty związane z ChP bardziej niż walc lub fokstrot, ale oba tańce mogą korzystnie wpływać na równowagę i mobilność.

Przewaga roztańczonych

Earhart (2009) w obszernej pracy poglądowej podkreśla na wstępie, że ostatnie badania wskazują, iż taniec może być skuteczną alternatywą dla tradycyjnych ćwiczeń do tej pory stosowanych u osób z ChP. Dotychczasowe doniesienia są stosunkowo skąpe i mało w nich informacji na temat korzyści płynących z tańca dla osób z ChP, odpowiedniego dawkowania interwencji tanecznych i spekulacji na temat potencjalnych mechanizmów. Istnieje wyraźna potrzeba dodatkowych badań z wykorzystaniem większej próbki do badania potencjalnych długoterminowych skutków tańca u osób z ChP. Taniec może dotyczyć każdego z kluczowych obszarów, które zostały zidentyfikowane jako istotne dla programu ćwiczeń przeznaczonych dla osób z ChP. Muzyka może służyć jako zewnętrzny sygnał do ułatwienia ruchu (cueing). Taniec obejmuje również naukę szczegółowej strategii ruchu, która jest drugim zalecanym składnikiem programu ćwiczeń w ChP, np. uczestników tanga argentyńskiego można nauczyć chodzenia do tyłu. Taniec porusza także trzeci składnik tej strategii, jakim są ćwiczenia równowagi. Przez cały czas jego trwania, szczególnie z partnerem, trzeba kontrolować dynamicznie równowagę i reagować na różne perturbacje, np. zderzenie z inną parą.

Verghese (2006) i Zhang ze wsp. (2008) zwracają uwagę na fakt, że ludzie, którzy w swoim życiu często tańczyli, zwykle mają lepsze poczucie równowagi i mniej zmienny chód niż nietańczący. Fedirici i wsp. (2005) wykazali, że ćwiczenia równoważne z elementami tańca okazały się skuteczne u osób w podeszłym wieku. Taniec może także zwiększyć siłę i elastyczność, i wreszcie taniec może prowadzić do poprawy funkcjonowania układu krążenia.

Belardinelli i wsp. (2008) wykazali, że jeśli tańczy się z dużą intensywnością, taniec jest doskonałą formą ćwiczeń aerobowych. Oprócz powyższych kluczowych komponentów taniec jest przyjemny i jako zdarzenie towarzyskie może zwiększyć motywację (Palo-Bengtsson i Ekman 1998). Opisując korzyści płynące z terapii tańcem, Earhart wymienia poprawę równowagi o 3-4 punkty w skali Berg, zwiększenie prędkości chodu o 0,08-0,1 m/s dla osób z ChP i wydłużenie dystansu chodu o 40-60 m w teście 6MWD. Wymieniając wskazania do stosowania tańca w terapii ChP, autor wymienia wczesne stadia choroby – od I do III w skali Hoehn i Yahra. Niektórzy sugerują, że wczesna interwencja może być kluczem do poprawy i utrzymania funkcji dla tych, u których zdiagnozowano ChP, ale nie doświadczyli jeszcze upadków ani trudności z utrzymaniem równowagi.

Kryteria włączenia

W bardziej zaawansowanym stadium choroby można również korzystać z tańca, ale kryteria włączenia często zawierały zastrzeżenie, że osoba musi być w stanie przejść co najmniej trzy metry niezależnie od korzystania z urządzeń wspomagających i bez pomocy fizycznej osób drugich. Poddani głębokiej stymulacji mózgu (DBS) są także prawdopodobnymi kandydatami do interwencji tanecznych. Analizując zagadnienie intensywności, częstotliwości i czasu trwania interwencji tanecznej dla osób z ChP, Earhart zauważa, że w większości badań pacjenci ćwiczyli dwa razy w tygodniu w sesjach, których czas trwania wynosił 60-90 minut i obejmował okres 6-12 tygodni. Z własnego doświadczenia tego autora wynika, że uczestniczenie w 60-minutowej sesji wydaje się trudne, ale wykonalne dla uczestników, podczas gdy sesje trwające 90 minut mogą wywoływać zmęczenie, tak więc niektórzy uczestnicy będą potrzebować więcej odpoczynku. Częstotliwość poszczególnych sesji powinna najprawdopodobniej wynosić co najmniej dwa razy w tygodniu, ale trzy sesje w tygodniu mogą być skuteczniejsze i spełniać wytyczne, które sugerują, że dobry program ćwiczeń powinien obejmować co najmniej 150 minut aktywności o umiarkowanej intensywności w tygodniu. Omawiając potencjalne mechanizmy działania terapii tańcem, autor wskazuje na zmiany w aktywacji korowej przy zwiększonej aktywności w korze przedruchowej, naukę inicjowania ruchu wielokrotnie stosowaną w trakcie tańca, kroki przypominające strategie podczas zamrożenia chodu i wielozadaniowość tańca.

Z partnerem czy bez

Hackney i Earhart opublikowali w roku 2010 wyniki badań mających na celu porównanie wpływu tańca z partnerem i bez partnera na równowagę i mobilność 39 osób (w tym 11 kobiet) z łagodną i umiarkowaną postacią ChP (stadia I-II według Hoehn i Yahra). Uczestnicy zostali losowo przydzieleni do grupy tańczącej tango z partnerem lub do grupy tańczącej bez partnera. Uczestniczyli w zajęciach trwających jedną godzinę dwa razy w tygodniu, łącznie 20 lekcji w ciągu 10 tygodni. W obu grupach stwierdzono poprawę równowagi w skali Berg, poprawę prędkości chodu komfortowego i szybkiego oraz rytmu kroków. Badanie kontrolne po upływie miesiąca wykazało, że poprawa się utrzymywała.

W grupie tańczących bez partnera poprawa była taka sama, jednak uczestnicy ci wyrazili więcej zadowolenia i zainteresowania kontynuowaniem lekcji tańca.

W jednym z najnowszych doniesień McKee i Hackney (2013) opisały wpływ zmodyfikowanej wersji tanga na funkcje poznawcze orientacji przestrzennej i ciężkość choroby w ChP. 33 osoby z łagodną do umiarkowanej postacią ChP (etap I-III według Hoehn i Yahra) zostały przypisane do grupy tańczącej tango w 20 sesjach po 90 minut (n = 24) lub grupy z promocją zdrowia (n = 9) – wykłady 90-minutowe przez 12 tygodni. Po upływie 12 tygodni w grupie tanga zmniejszyła się ciężkość choroby (p = 0,008) i poprawiły funkcje orientacji przestrzennej (p = 0,021), równowaga (p = 0,038) i funkcje wykonawcze (p = 0,012). Zyski te utrzymywały się przez dalsze 12 tygodni po interwencji.

W artykule z roku 2014 Hackney i Bennet przedstawiły systematyczny przegląd piśmiennictwa dotyczącego badań nad wpływem terapii tańcem na jakość życia (ang. health-related quality of life – HRQOL) w chorobie Parkinsona. Wśród licznych badań z randomizacją, badań pilotażowych i opisów przypadków, związanych z HRQOL i tańcem w ChP wyselekcjonowano 13 spełniających kryteria, wzięło w nich udział od jednego do 75 uczestników. Wykazano, że taniec ma pozytywny wpływ na HRQOL, chociaż wyniki dostępnych badań były niejednoznaczne. Przegląd ten sugeruje, że taniec ma potencjalny wpływ na HRQOL i ewentualną zmianę zachowań zdrowotnych osób z ChP. Interwencje dla osób z ChP muszą być ukierunkowane i efektywne. Patrząc w przyszłość, konieczne są dalsze badania, powinny one obejmować mechanizmy wpływu tańca na HRQOL.

W swoim najnowszym doniesieniu sygnowanym na rok 2015 wspomniany już zespół z Saint Louis pod kierunkiem Earharta zapowiedział rozpoczęcie szeroko zakrojonych badań według innowacyjnego protokołu. U 120 praworęcznych osób z ChP, w wieku co najmniej 30 lat, przydzielonych do jednej z trzech grup, przez trzy miesiące dwa razy w tygodniu prowadzone będą jednogodzinne ćwiczenia: taniec (tango argentyńskie), trening na bieżni ruchomej i rozciąganie (stretching). Follow-up dokonany po upływie sześciu miesięcy w fazie off działania leków obejmie ocenę chodu, ocenę równowagi, stopień zaawansowania choroby i ocenę jakości życia. Dwie różne metody neuroobrazowania mają umożliwić wyjaśnienie mechanizmów zachodzących w mózgu pod wpływem ćwiczeń.

Podsumowanie

1. Przedstawione powyżej doniesienia wskazują na korzystny wpływ tańca na stan ruchowy i jakość życia chorych we wczesnych stadiach choroby Parkinsona.

2. Taniec może być wykorzystywany zarówno do poprawy chodu i utrzymania równowagi, jak i opóźnienia rozwoju choroby oraz zmniejszenia zaburzeń funkcji poznawczych.