Mgr Karolina Białobrzewska

Rodzicom musimy uświadomić, że rozwój fizyczny najmłodszych nie zależy wyłącznie od atrakcyjnych form sportu, które im zapewnimy

Na postawę ciała dzieci wpływa m.in. siedzący tryb życia, niski poziom aktywności fizycznej oraz niewielka świadomość rodziców na temat powstawania zaburzeń w obrębie narządu ruchu. Wszystkie te czynniki mogą przyczynić się także do powstawania dolegliwości bólowych kręgosłupa u dzieci. Ostatnio powstało wiele prac poruszających zagadnienie wpływu ciężaru plecaków szkolnych na narząd ruchu dzieci w wieku szkolnym. Zaleca się, aby ciężar plecaka zawierał się w przedziale od 7,5 do 15 proc. masy ciała dziecka. Ciężar plecaków szkolnych często jednak przekracza wyznaczone normy. Największe odnotowane obciążenia noszone przez dzieci zawierają się w przedziale 46-53 proc. masy ciała dziecka. Badania naukowe potwierdzają, że jest to problem dotyczący 44,2 proc. dzieci i młodzieży w Polsce.

Konsekwencje nadmiernego obciążenia plecakiem szkolnym

W powszechnej opinii noszenie zbyt ciężkich plecaków szkolnych może przyczynić się do powstawania bólu kręgosłupa u dzieci oraz dolegliwości bólowych kręgosłupa w wieku dojrzałym. Obecnie szacuje się, że ból kręgosłupa dotyka 56 proc. dzieci ze szkół podstawowych i najczęściej dotyczy odcinka szyjnego oraz lędźwiowego kręgosłupa. Uważa się również, że zbyt duże obciążenie plecakiem oraz jego nieprawidłowe noszenie, np. na jednym ramieniu, może prowadzić do deformacji kręgosłupa, a ryzyko takie wzrasta wraz ze zwiększeniem ciężaru. Podkreślić należy też negatywny wpływ zbyt dużego ciężaru plecaka na ustawienie miednicy w nadmiernym przodopochyleniu, stawów biodrowych i kolanowych w przeproście oraz stóp w ewersji. Dlatego też niezmiernie ważne jest, aby ciężar plecaka nie przekraczał zalecanej normy. Plecak o ciężarze 7,5-15 proc. masy ciała dziecka nie wpływa istotnie na zmianę parametrów kinematycznych i posturometrycznych kończyn dolnych oraz miednicy, natomiast zwiększenie ciężaru plecaka do 20 proc. masy ciała dziecka powoduje nieprawidłowe pochylenie ciała ku przodowi.

Co wybrać i jak nosić?

Działania profilaktyczne, takie jak wyposażenie szkół w szafki na książki, zakup laptopów, wyeliminowanie zbędnych przedmiotów z tornistrów (ciężkie książki, napoje itp.), a przede wszystkim kontrola zawartości plecaków przez rodziców, są nieskuteczne. Ciężar plecaków nadal jest zbyt duży i powoduje nieprawidłowe ustawienie kręgosłupa, miednicy oraz kończyn dolnych (ryc. 1).

Ryc. 1a – plecak noszony na jednym ramieniu, 1b – nieprawidłowo dopasowana długość szelek, 1c – prawidłowo dopasowany plecak.

W sprzedaży pojawiły się więc plecaki, których zadaniem było zniwelowanie nacisku osiowego na kręgosłup oraz rozłożenie jego ciężaru jednocześnie na obręcz barkową, obręcz biodrową oraz przednią część tułowia. Stworzono kilka typów takich plecaków. Jednym z nich jest plecak podobny do kamizelki z podziałem obciążenia na przód i tył tułowia.

Następną propozycją jest plecak przeciwważny, zakładany z przodu i pozwalający na przesunięcie środka ciężkości ciała w przód. Kolejnym rozwiązaniem jest plecak z pasem biodrowym. Celem pasa jest przeniesienie obciążenia z tułowia na obręcz biodrową. W powszechnym użyciu są również plecaki na kółkach.

Ważne jest jednak, że nie ponosząc dodatkowych kosztów związanych z zakupem specjalistycznych plecaków, można pozostać przy tym standardowym. Natomiast aby zabezpieczyć układ ruchu dziecka przed przeciążeniem, należy stosować się do określonych zasad. Przede wszystkim najcięższe rzeczy umieszczone powinny być jak najbliżej pleców i środka ciężkości ciała, ponieważ wspomaga to stabilność tułowia. Ponadto plecak powinien mieć szerokie szelki i być dopasowany do pleców, a jego ciężar, jak już wspomniałam, nie powinien przekraczać 15 proc. masy ciała dzieci (ryc. 2).

Ryc. 2. Prawidłowo dopasowany plecak.

Podsumowanie

1. Ciężkie plecaki szkolne mogą przyczynić się do powstawania dolegliwości bólowych kręgosłupa u dzieci.

2. Ciężar plecaków szkolnych często trzykrotnie przekracza zalecane normy, które wynoszą 7,5-15 proc. masy ciała dziecka. Chcąc rozwiązać ten problem, zaczęto poszukiwać rozwiązań w konstrukcji plecaków szkolnych. Inna konstrukcja miała zmniejszyć niepożądane następstwa, które niosło za sobą używanie zbyt ciężkiego plecaka.

3. Natomiast pozostając przy standardowym plecaku, należy przestrzegać prostych zasad:

• Górna krawędź plecaka powinna znajdować się na wysokości ramion dziecka.
• Plecak rozmiarem powinien być niewiele szerszy niż plecy dziecka.
• Szelki powinny być jak najszersze oraz regulowane.
• Dolna krawędź powinna opierać się na talerzach biodrowych.
• Część lędźwiowa powinna być wyprofilowana w odcinku lędźwiowym.
• Plecak powinien mieć przegrody pozwalające na równomierne rozłożenie ciężaru w nim się znajdującego.
• Najcięższe rzeczy powinny być umieszczone jak najbliżej pleców i środka ciężkości ciała.
• Ciężar plecaka powinien zawierać się w przedziale od 7,5 do 15 proc. masy ciała dziecka.