Dr n. o k.f. Aneta Sławska

Wysoka sprawność fizyczna, powód zadowolenia z uzyskiwanych wyników, jest nieodzownym atrybutem sportowca. Jednak w wyniku urazu w jednej chwili z mistrza sprawności motorycznej staje się on osobą potrzebującą pomocy. Nagły uraz zmienia jego pozycję w zespole i często bywa początkiem konfliktu. Wynika to z różnych priorytetów osób odpowiedzialnych za sukces sportowy i mających wpływ na karierę sportowca. Celem trenera jest osiągnięcie jak najlepszego wyniku. Dąży zatem do jak najszybszego przywrócenia zawodnikowi gotowości do gry, nie zawsze przestrzegając zaleceń medycznych. Natomiast celem lekarza jest przywrócenie pełnej sprawności, co w wielu wypadkach wymaga czasu.

Gdy dojdzie do urazu fizycznego

Zawodnik w tak trudnej dla siebie sytuacji jest dodatkowo poddawany sprzecznym odczuciom – z jednej strony dotyczącym kariery sportowej, a z drugiej świadomości własnego zdrowia.

Uraz wymusza określone czasowo wyłączenie z czynności sportowych (treningu), co powoduje zaburzenie całego rytmu zawodniczego (treningi, zawody). Jest to zawsze duży problem dla sportowca, szczególnie wyczynowego. Sprawa jeszcze bardziej się komplikuje, gdy w wyniku kontuzji dochodzi do poważnego obrażenia narządu ruchu i niezbędne jest przeprowadzenie zabiegu operacyjnego oraz dalszego leczenia usprawniającego. Wykluczają one sportowca na długie miesiące z treningów i gry. Skutkiem urazu jest wtedy nie tylko obrażenie na poziomie somatycznym, ale także silna reakcja stresowa, która utrzymuje się przez cały czas trwania leczenia, aż do pierwszych treningów. Sytuacja ta ma wpływ na wszystkie sfery życia zawodnika, także materialną, relacje z bliskimi i otoczeniem oraz kondycję psychiczną. Odpowiednia pierwsza pomoc medyczna, trafna diagnoza, dostęp do wykwalifikowanej opieki medycznej mają istotne znaczenie w leczeniu i rehabilitacji i decydują o powrocie zawodnika do pełnej sprawności. Jednak oprócz wymienionych czynników medycznych, które przywracają sprawność fizyczną, niezmiernie ważny jest także aspekt psychologiczny, osobowość sportowca oraz wsparcie społeczne płynące od osób najbliższych zawodnikowi (Heil 1993; Britton, Brewer 2009).

Reakcja zawodnika na uraz

Reakcja sportowca na uraz i powstałe obrażenie ma charakter złożony. Obejmuje aspekty emocjonalne, poznawcze, behawioralne i nie zawsze jest adekwatna do powagi obrażenia (Crossman, Jamieson 1985). Zawodnik w momencie urazu często wpada w panikę. Ogarnia go strach, który niekiedy odbiera mu zdolność logicznego myślenia, a to bardzo często prowadzi do braku akceptacji opinii lekarzy. W przypadku urazu powinien otrzymać pomoc zarówno fizyczną (opiekę medyczną, leczenie usprawniające), jak i psychologiczną (wsparcie otoczenia). Tymczasem często nie otrzymuje pomocy medycznej, a dodatkowo poddawany jest presji otoczenia (działaczy, trenerów). Koncentruje się ona głównie na wspieraniu zawodnika w jego dążeniu do celu (uzyskanie najlepszego wyniku, utrzymanie wysokiej formy, zwycięstwo). Gdy sportowiec rywalizuje i wygrywa, jest obiektem podziwu. Gdy doznaje urazu, bardzo często czuje się osamotniony, czasem niepotrzebny. Tym bardziej że zmiana pełnionej roli następuje gwałtownie. Niesie wiele problemów w dostosowaniu się do nowej sytuacji, która może stać się początkiem osobistej tragedii, wielu konfliktów prowadzących niekiedy do początku końca kariery.

Kto ma wpływ na leczenie i rehabilitację

W przypadku urazu fizycznego sportowiec winien zawsze otrzymać pomoc medyczną. Leczenie i rehabilitacja w oparciu o przygotowanie fizyczne, taktyczne i techniczne powinny doprowadzić go do ponownego wysokiego poziomu, na który składa się wiele czynników (Spodaryk 1998; Blecharz 2008). Na proces zdrowienia (zgodnie z biopsychosocjalnym modelem choroby i urazów) mogą mieć wpływ czynniki:

• biologiczne,
• psychologiczne,
• socjalne,
• wzajemna zależność wyżej wymienionych (Armstrong, Kraemer 2016).

Oprócz tego ważna jest również subiektywna ocena zawodnika, a także reakcja oraz wsparcie otoczenia (społeczne), które ma kluczowy wpływ na przebieg leczenia i rehabilitacji (Johnson 1997).

Do głównych celów wsparcia społecznego należy pomoc w przezwyciężeniu sytuacji trudnej, powstałej w wyniku urazu oraz pokonanie związanych z nią problemów (Blecharz 2008). Prawidłowo udzielane wsparcie lekarza i trenera wspomaga proces leczenia. Natomiast jego brak lub udzielenie go w sposób nieadekwatny do potrzeb zawodnika znacznie utrudnia jego powrót do sportu. W momencie urazu fizycznego wsparcie winno płynąć przede wszystkim od personelu medycznego i trenerskiego. Kontakt z lekarzem, który udziela pierwszej pomocy oraz wsparcia medycznego, jest kluczowy. W sytuacji urazu lekarz winien pełnić również rolę nauczyciela, obrońcy i doradcy sportowca (Heil 1993), także ustalić plan leczenia i informować o możliwościach rehabilitacji.

Informacje, które otrzymują sportowcy od lekarza (dotyczące diagnozy i dalszego leczenia), wzbudzają zaufanie, lepsze zrozumienie sytuacji urazu i większe zaangażowanie. Wraz z dodatkową wiedzą dotyczącą profilaktyki urazów w sporcie są równie ważne i pomocne przy współpracy zawodnika w leczeniu i rehabilitacji. Sportowcy, którzy mają tę wiedzę, są bardziej chętni i otwarci na współpracę z personelem medycznym i trenerskim.

W sytuacji urazu fizycznego kontakty interpersonalne zawodnika winny ulec zmianie. Od momentu urazu pierwszoplanową rolę zawsze powinni pełnić członkowie zespołu medycznego. Tu ważne są stosunki na linii sportowiec-lekarz prowadzący. Jednak bardzo często to trener jest dla zawodnika najważniejszy zarówno w trakcie leczenia podstawowego, jak i rehabilitacji. Jego stanowisko liczy się najbardziej, bowiem odgrywa on bardzo dużą rolę nawet po doznanym urazie. Jego aktywność i podtrzymywanie relacji w okresie leczenia i rehabilitacji są ważne w procesie powrotu do pełnego zdrowia. Także wsparcie motywuje sportowca i wpływa korzystnie na jego stan psychiczny oraz wzmacnia wiarygodność przebiegu leczenia. Co więcej, często to zaangażowanie i współpraca szkoleniowca są dla zawodnika ważniejsze niż sama opieka lekarska. Dlatego niezwykle istotne dla procesu leczenia i rehabilitacji stają się relacje lekarz-trener. Choć sportowcy postrzegają trenerów jako osoby mniej kompetentne i komunikatywne oraz bardziej agresywne niż lekarze, to ich obecność w terapii wzmacnia aktywną postawę zawodnika w procesie leczenia. Często jednak określenie czasu powrotu do sportu w relacji trener-lekarz jest niejednoznaczne. Ta dwuznaczność może mieć wpływ na dalsze konsekwencje: szybszy powrót do aktywności bez pełnego wyleczenia, ponowna kontuzja i w konsekwencji ponowna przerwa w uprawianiu sportu, a niekiedy początek końca kariery sportowej.

Różnica komunikatu płynącego od trenera i lekarza wskazuje na brak porozumienia między nimi. W sytuacji urazu fizycznego sportowca postawa i opinia trenera jest ważna dla zawodnika i powinna być jednoznaczna albo bardzo zbliżona do opinii lekarza. Trener zobowiązany jest do umiejętnego udzielania pierwszej pomocy, do udzielenia wsparcia zawodnikowi i zachowania wystarczającej przerwy przed dopuszczeniem go do ćwiczeń, a następnie do należytego stopniowania natężenia zajęć (ćwiczeń) (Podlog, Eklund 2007). Zawsze jednak w porozumieniu z lekarzem prowadzącym leczenie, gdyż to on odpowiada za sferę medyczną. Trenerzy nie zawsze akceptują decyzje lekarzy, dla których głównym celem jest niedopuszczenie zawodnika do udziału w treningu bądź uczestnictwa w zawodach bez pełnego wyleczenia. Wszelkie niejednoznaczności płynące od lekarza i trenera dotyczące leczenia zawodnika lub brak właściwej informacji rodzą u niego niepokój i dezorientację, budząc często konflikty w jego otoczeniu. Wtedy trudno o niezbędne wsparcie, które bywa udzielane niewłaściwie (Ress, Smith, Sparkes 2003). Dodatkowym problemem staje się brak kontaktów społecznych zawodnika, wycofanie z relacji czy odrzucenie współpracy. Wtedy brakuje możliwości właściwego korzystania z pomocy udzielanej przez lekarzy czy trenerów, a także rodziny.

Powrót do sportu

Bez wątpienia pełna rehabilitacja po urazie fizycznym wykracza poza aspekty medyczne. Decyzja i opinia lekarza, który stwierdza, że zawodnik zakończył rehabilitację i jest zdrowy, stanowi konieczny warunek powrotu do sportu. Kolejne kryterium to odpowiednie przygotowanie fizyczne przez trenera, które można rozpocząć już w trakcie rehabilitacji. Dodatkowo ważnym aspektem będzie funkcjonowanie zawodnika w grupie oraz jego gotowość psychiczna do powrotu do sportu.

Złożoność oraz różnorodność tych aspektów wskazuje, że powrót do gry po urazie jest procesem rozłożonym w czasie. Wiele zależy od samego zawodnika, jego cech osobowości i motywacji. Jednak bez pomocy zespołu medycznego (lekarz, fizjoterapeuta), trenera i ich ścisłej współpracy nie można liczyć na bezpieczny powrót do sportu, pozbawiony niepotrzebnej presji i konfliktów. Ważna jest postawa lekarza i trenera, czyli osób, które znajdują się najbliżej zawodnika i są odpowiedzialne nie tylko za wynik sportowy, ale przede wszystkim za zdrowie sportowca.

Lekarz działa w całym okresie leczenia, trener – gdy stopniowo zawodnik wraca do aktywności. Osoby te powinny bazować na wymianie informacji i nieustannym kontakcie ze sobą oraz z zawodnikiem.