Jakie są zasady dyżuru pod telefonem? Czy mogę go odmówić? Kiedy takiego dyżuru nie mogę pełnić, tzn. czy powinienem się upewnić, że np. na oddziale jest zabezpieczona pomoc anestezjologa, a mój dyżur jako anestezjologa jest dodatkowy? Czy mam prawo dowiedzieć się, jaka jest obsada na oddziale, dla którego pełnię dyżur pod telefonem?

Pozostawanie w gotowości do udzielania świadczeń medycznych, czyli tzw. dyżury pod telefonem, zostało uregulowane w art. 98 ustawy o działalności leczniczej. Ponadto ogólną regulację pełnienia dyżurów pracowniczych zawiera art. 151⁵ Kodeksu pracy. Dyżur domowy stanowi zobowiązanie pracownika realizowane poza normalnymi godzinami pracy, polegające na gotowości do wykonywania pracy.

Obowiązek gotowości do udzielania świadczeń medycznych dotyczy pracowników wykonujących zawód medyczny i posiadających wyższe wykształcenie, zatrudnionych w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne. Za każdą godzinę pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50 proc. stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego. Jeżeli pracownik zostanie wezwany do podmiotu leczniczego, zastosowanie mają przepisy dotyczące dyżuru medycznego. W przypadku osób nieposiadających wyższego wykształcenia, np. pielęgniarki ze średnim wykształceniem medycznym, zastosowanie mają ogólne zasady przewidziane w Kodeksie pracy, na podstawie których nie przysługuje czas wolny od pracy czy wynagrodzenie za dyżur pełniony w domu.

Pełnienie dyżuru pod telefonem stanowi jeden z obowiązków pracowniczych, wynikających z umowy o pracę lub polecenia przełożonego. Pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń medycznych, natomiast odmowa może być uzasadniona tylko wyjątkowymi okolicznościami – w przeciwnym razie może zostać potraktowana jako naruszenie obowiązków pracowniczych i stanowić podstawę do rozwiązania stosunku pracy. Ponadto pracownik pozostający w gotowości do udzielania świadczeń medycznych musi pozostawać w stanie zdolności do świadczenia pracy. Należy jednak pamiętać, iż dyżur domowy nie może naruszać prawa do odpoczynku, jak również musi być zgodny z przepisami prawa pracy, np. nie może służyć dyskryminacji pracowników.

Odmiennie kształtuje się sytuacja pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Sąd Najwyższy w wyroku z 17 lipca 2006 roku (sygn. akt I PK 27/06) stwierdził, iż dyżur ordynatora pod telefonem może być pełniony w ramach całodobowego dyżuru związanego z powierzoną funkcją kierowniczą albo w ramach pozostawania poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. W pierwszym przypadku pracownikowi nie przysługuje czas wolny ani wynagrodzenie, jak również nie mają zastosowania przepisy dotyczące zakazu naruszenia prawa do odpoczynku, gdyż pensja ordynatora obejmuje wynagrodzenie za leczenie oraz za pełnienie funkcji kierowniczej, obejmującej czynności administracyjne i gospodarcze. Zatem nadzór ordynatorski jest związany z realizowaniem funkcji kierowniczej i należy go oddzielić od gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych.

Przepisy nie uzależniają obowiązku pełnienia dyżurów pod telefonem od obsady lekarskiej w podmiocie leczniczym, jak również nie precyzują informacji, które należy przekazać pracownikowi w związku z dyżurem. Co do zasady pracownik nie może odmówić poleceniu pracodawcy pełnienia dyżuru domowego. Konieczne jest jednak, aby pracodawca udostępnił informacje niezbędne do prawidłowego wykonania obowiązków służbowych. W przypadku pracowników medycznych informacja o obsadzie lekarskiej jest potrzebna do prawidłowego wykonania świadczeń, zatem powinna zostać udzielona przez pracodawcę.