MT: Jaka jest specyfika bólu związanego z układem pokarmowym, co go wyróżnia na tle innych?

Dr hab. Piotr Myśliwiec: Jest to ból szczególny, ponieważ w jamie brzusznej usytuowana jest większość naszych trzewi. Stąd pojęcie bólu trzewnego, który pochodzi z receptorów bólowych umieszczonych w narządach wewnętrznych, w odróżnieniu od bólu somatycznego pochodzącego z zewnętrznej powłoki jamy brzusznej.

MT: Na przykład?

P.M.: Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego zaczyna się od samego wyrostka. Zakończenia nerwowe tam zlokalizowane są półślepe, czyli nasze ciało nie widzi dokładnie, która jego część jest chora. Pojawia się ból trzewny, odczuwany w okolicy śródbrzusza, słabo zlokalizowany, rozlany. Pacjent czuje w jamie brzusznej dyskomfort, któremu towarzyszą nudności, czasem wymioty, utrata apetytu, zmiany emocjonalne. Gdy proces zapalny się rozprzestrzenia, podrażnione zostają receptory bólowe zlokalizowane obok wyrostka robaczkowego, na przedniej ścianie jamy brzusznej. Wówczas ból lokalizuje się dokładnie w prawym podbrzuszu, czyli w miejscu wyrostka. Reasumując, w jamie brzusznej odczuwamy dwa rodzaje bólu: trzewny i somatyczny.

MT: Jednak nie zawsze tak się dzieje?

P.M.: Zdarza się, że ból trzewny pochodzący z narządów wewnętrznych jest odczuwany w oddalonych od brzucha miejscach. Wynika to z tego, że nerwy czuciowe układu autonomicznego, które przewodzą bodźce bólowe z jamy brzusznej, w przypadku chorób dotyczących prawego nadbrzusza albo przepony, wchodzą do rdzenia kręgowego na tej samej wysokości, co nerwy czuciowe somatyczne unerwiające prawy bark. Nazywamy to promieniowaniem bólu. Na podobnej zasadzie ból pęcherzyka żółciowego lub wątroby może być odczuwany w okolicy prawej łopatki. Jeżeli pacjenta boli lewy bark, ból może pochodzić z trzewi jamy brzusznej, takich jak śledziona lub okolica podprzeponowa, czasami z trzewi klatki piersiowej. Np. zawał serca może być odczuwany w lewym barku.

MT: Który ból jest groźniejszy: trzewny czy somatyczny?

P.M.: To ważna kwestia dla lekarza rodzinnego, do którego przychodzi pacjent, opisując niespecyficzne dolegliwości. Groźniejszy jest ból somatyczny, spowodowany przez jakąś postać ograniczonego lub rozlanego zapalenia otrzewnej. Podczas zbierania wywiadu warto zapytać pacjenta o charakterystyczne cechy bólu somatycznego: czy nasila się podczas chodzenia, głębokiego oddychania, kaszlu.

Zanim rozpocznę badanie pacjenta i dotknę jego brzucha, proszę, żeby zakasłał i pytam, czy pojawia się ból. Często w ten sposób lokalizuję miejsce, w którym toczy się proces zapalny w obrębie jamy brzusznej. Bóle tego typu mogą odzwierciedlać powa...