Pediatria
Dziecko powinno schudnąć – jak mu pomóc
O diagnozowaniu i leczeniu otyłości u dzieci z dr. hab. med. prof. nadzw. Arturem Mazurem, kierownikiem II Kliniki Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej Klinicznego Szpitala Wojewódzkiego nr 2 w Rzeszowie, rozmawia Monika Stelmach
Skala problemu
Według badań HBSC z 2014 roku w Polsce nadwaga i otyłość występują u 14,8 proc. ankietowanych uczniów. O ile w grupie nastolatków obserwuje się zahamowanie tendencji wzrostowej, o tyle wśród przedszkolaków mamy trend zwyżkowy, co zwiększa ryzyko ich zmagania się z tym problemem aż do wieku dorosłego.
MT: Czy z otyłych dzieci wyrastają otyli dorośli?
Dr hab. Artur Mazur: Wiele badań wskazuje na to, że otyłość w dzieciństwie nie tylko zwiększa prawdopodobieństwo otyłości w wieku dorosłym, lecz jest także ściśle związana z ryzykiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz cukrzycy. Co więcej, konsekwencje zdrowotne mogą być obecne mimo normalizacji masy ciała u osoby dorosłej obciążonej otyłością w dzieciństwie.
W rozwoju ludzkiego organizmu występują krytyczne okresy, w których istnieje możliwość programowania metabolizmu poprzez odpowiednie żywienie. Oznacza to, że pewne elementy diety, np. białko lub dobre kwasy tłuszczowe pochodzące z diety, „programują” organizm dziecka, wpływając na stan jego zdrowia w późniejszych latach. Nieodpowiedni poziom składników odżywczych może trwale zmieniać metabolizm i przebieg procesów fizjologicznych, zwiększając u dziecka predyspozycję np. do otyłości w późniejszym okresie życia. Dzieciństwo jest najlepszym czasem na interwencje i działania profilaktyczne.
MT: W jakim stopniu przyczyna otyłości jest uwarunkowana genetycznie?
A.M.: Istnieją monogenowo uwarunkowane formy otyłości, które w części przypadków potrafimy leczyć, ale stanowią one zaledwie kilka procent przyczyn otyłości w populacji. Przy czym predyspozycja genetyczna nie zawęża się do ograniczonej liczby genów, a do kompleksu ogromnej różnorodności genów, polimorfizmów genów itd.
MT: Jakie znaczenie ma środowisko?
A.M.: Bardzo duże. Mówimy o pewnym „otyłościogennym” środowisku, na które składają się m.in. wpływ rodziców, rodziny, rówieśników, szkoły, nawyków żywieniowych, aktywności fizycznej, mass mediów, samooceny dzieci otyłych, postrzegania dzieci otyłych przez środowisko rówieśników, nauczycieli, personel medyczny.
Leczenie dietetyczne otyłości u dziecka
Dzieci otyłe (BMI >97 centyla) oraz z nadwagą i współwystępującymi zaburzeniami (takimi jak: podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego ≥200 mg/dl, podwyższone stężenie frakcji LDL cholesterolu >110 mg/dl, aktywność enzymów wątrobowych dwukrotnie przekraczająca górną granicę normy, nadciśnienie tętnicze, obturacyjny bezdech senny, nieprawidłowa glikemia na czczo i nieprawidłowa tolerancja glukozy (stany przedcukrzycowe), cukrzyca typu 2, zespół policystycznych jajników wymagają zorganizowanej opieki specjalistycznej prowadzącej do redukcji masy ciała o ok. 1 kg/tydzień. U tych dzieci w celu zmniejszenia masy ciała konieczne jest wdrożenie odpowiednio zbilansowanej diety niskoenergetycznej i kontrolowanie ilości spożywanych pokarmów.
Pierwszą zasadą jest regularne spożywanie 5 posiłków w odstępach ok. 3 godzin, co spowoduje, że dziecko nie będzie głodne i nie będzie dojadało między posiłkami. Dieta o obniżonej energetyczności musi być prawidłowo zbilansowana pod względem zawartości makro- i mikroelementów, co umożliwia prawidłowy wzrost i rozwój. Bardzo ważna jest odpowiednia do wieku podaż białka. Po uzyskaniu redukcji masy ciała należy utrzymywać dietę normoenergetyczną, odpowiednią do wieku, masy ciała i poziomu aktywności fizycznej dziecka.
U dzieci zdecydowanie przeciwwskazane są restrykcyjne diety, w tym bardzo niskokaloryczne (VLCD) <800 kcal/dobę i głodówki (0-200 kcal/dobę). Taka dieta może być szkodliwa dla rozwijającego się organizmu, a po jej zaprzestaniu zwykle występuje efekt jo-jo i ponowny przyrost masy ciała. W leczeniu otyłości u dzieci zalecane są następujące zasady diety o obniżonej energetyczności:
• białko, z przewagą zwierzęcego powinno stanowić 20 proc. całodziennej podaży energii,
• tłuszcze (z ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych o 50 proc. przyjętej normy) powinny pokrywać 30 proc. zapotrzebowania energetycznego,
• węglowodany 30-50 proc. podaży energii z ograniczeniem węglowodanów prostych <10 proc. spożywanej energii,
• podaż błonnika co najmniej 20 g dziennie (warzywa, owoce, kasze, pieczywo razowe, rośliny strączkowe),
• woda niegazowana co najmniej 1 litr dziennie.
Źródło: Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w Praktyce Lekarza Rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością
Uwarunkowania środowiskowe oraz genetyczne wpływają na siebie wzajemnie. Wiemy dużo o roli modyfikacji epigenetycznych, stanowiących wiarygodny związek między środowiskiem a zmianami ekspresji genów bez zmian w sekwencji DNA, które ostatecznie mają wpływ na fenotyp.
