Leki obkurczające błonę śluzową podawane miejscowo nie powinny być stosowane dłużej niż 5-7 dni (mogą prowadzić do polekowego nieżytu nosa). Te podawane doustnie (przeważnie zawierające pseudoefedrynę) mogą z kolei powodować zaburzenia rytmu serca, dlatego należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów po 50 r.ż., z chorobami układu krążenia. Stosowanie leków obkurczających błonę śluzową jest korzystne nie tylko ze względu na polepszenie komfortu oddychania. Leki te poprawiają dostępność steroidów donosowych (mometazon, flutykazon, budezonid). NLPZ działają w katarze i ostrym zapaleniu zatok przeciwbólowo, ale nie zmniejszają nadmiernej odpowiedzi zapalnej tak skutecznie jak steroidy podawane donosowo. Stosowanie NLPZ w dawce terapeutycznej przez tydzień i dłużej zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Preparaty kwasu acetylosalicylowego zwiększają ryzyko krwawienia z nosa w przebiegu infekcji.

W większości postaci zapaleń zatok skuteczne jest leczenie steroidami, które korzystnie modyfikują profil cytokin. Długotrwałe stosowanie steroidów donosowych w dawkach terapeutycznych nie wywołuje zaćmy ani jaskry. Tylko niewielka część dawki trafia do krwiobiegu i jest rozkładana w wątrobie w efekcie pierwszego przejścia. Najczęstszym powikłaniem stosowania tych leków jest krwawienie z nosa (zwykle wynikające z nieprawidłowego ich podawania).

Preparaty pochodzenia roślinnego

Zgodnie z EPOS 2020, lekami roślinnymi o udokumentowanym działaniu w katarze i ostrym powirusowym zapaleniu zatok przynosowych są: 1,8-cyneol, BNO1016 i SHA-10.

Podstawową zaletą tych preparatów jest wysoki profil bezpieczeństwa i możliwość podawania przez dłuższy czas w porównaniu z NLPZ czy lekami obkurczającymi błonę śluzową nosa.

Leczenie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych

U pacjentów z masywnymi polipami i obrzękiem miejscowe leczenie steroidami donosowymi jest nieskuteczne ze względu na małą dostępność leku. Ogólnoustrojowe podanie steroidów jest skuteczne, ale może być stosowane krótko ze względu na możliwe działania niepożądane. Obecnie przyjętym sposobem postępowania w większości postaci PZZP jest leczenie chirurgiczne, często poprzedzone krótkotrwałą steroidoterapią ogólną. Celem interwencji chirurgicznej jest zmniejszenie powierzchni zmienionego zapaleniem mucoperiosteum, poprawa drenażu i wentylacji przestrzeni wewnątrznosowych, ale przede wszystkim – poprawa dostępności leków steroidowych w postaci aerozolu lub w formie płukania. Zakres chirurgii powinien być dostosowany do postaci choroby i rozległości zmian zapalnych. Większość pacjentów wymaga szerokiego otwarcia wszystkich zatok przynosowych. Pacjenci z PZZP opornym na leczenie wymagają często wytworzenia wspólnej drogi drenażu zatok czołowych (operacja Draf III). Pacjenci muszą mieć świadomość, że istotą choroby jest przewlekłe zapalenie, którego nie da się wyleczyć tylko steroidami albo samą operacją – po operacji muszą przewlekle przyjmować leki hamujące stan zapalny.

Nowe możliwości leczenia PZZP

W opornym na leczenie PZZP z polipami obiecujące są wstępne wyniki badań nad lekami biologicznymi (obecnie zostały już zakończone lub trwają badania randomizowane z podwójnie ślepą próbą) działającymi na kluczowe w patogenezie choroby cytokiny. Dupilumab, przeciwciało skierowane przeciwko IL-4/13, wykazuje dużą skuteczność. Do przeciwciał zmniejszających eozynofilię poprzez inaktywację szlaku IL-5 należą benralizumab i mepolizumab. Podstawową wadą tych leków jest bardzo wysoka cena. Wydaje się, że są one najskuteczniejsze w leczeniu pooperacyjnym. Obecnie trwają prace nad identyfikacją endotypów, w których takie leczenie jest najskuteczniejsze. Kolejną stosunkowo nową metodą terapeutyczną jest wykorzystanie stentów uwalniających steroidy. Wkrótce będą dostępne implanty utrzymujące się przez 6 miesięcy, które można zakładać do przewodu nosowego środkowego w znieczuleniu miejscowym zarówno u pacjentów po operacjach, jak i u nieoperowanych.

1,8-cyneol, stosowany pierwotnie w chorobach dolnych dróg oddechowych, składnik olejku eukaliptusowego, działa przeciwzapalnie poprzez redukcję uwalniania TNFα, IL-1β i IL-6. Zmniejsza wydzielanie śluzu przez komórki kubkowe, poprawia klirens śluzówkowo-rzęskowy i działa sekretolitycznie. Jego działanie przeciwzapalne, wykazane już po czterech dniach stosowania, było na tyle silne, że umożliwiało zmniejszenie dawek steroidów u pacjentów z astmą oskrzelową. Wyniki badań in vitro sugerują korzystne działanie 1,8-cyneolu w PZZP z polipami. Lek ten może być podawany przewlekle ze względu na duże bezpieczeństwo.

Nowe możliwości leczenia ostrego zapalenia zatok przynosowych i kataru

W dwóch randomizowanych badaniach klinicznych z podwójnie ślepą próbą z 1,8-cyneolem – stosowanym na wczesnym etapie ostrego powirusowego zapalenia zatok przynosowych – uzyskano istotną redukcję dolegliwości bólowych, poprawę drożności nosa i zmniejszenie wycieku z nosa po czterech dniach w porównaniu z placebo (p <0,0001), a także w stosunku do produktu złożonego z 5 substancji czynnych pochodzenia roślinnego (p <0,0001). W przypadku produktu złożonego z 5 substancji czynnych objawy bólu głowy przy pochylaniu w czwartym dniu zmniejszyły się o 38%, podczas gdy 1,8-cyneol zmniejszył objawy aż o 73%. W odróżnieniu od preparatów pseudoefedryny, NLPZ lub łączonych, preparaty pochodzenia roślinnego mają wysoki profil bezpieczeństwa, mogą być stosowane bez ograniczeń czasowych. U pacjentów z nawracającymi ostrymi zapaleniami zatok przynosowych stosowanie 1,8-cyneolu od początku wystąpienia dolegliwości wydaje się bezpieczne i korzystne przede wszystkim ze względu na możliwość zahamowania rozwoju dalszych etapów choroby (powirusowego i bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych). Lek Soledum^® forte zawierający 1,8-cyneol jest w Polsce zarejestrowany w ostrym nieropnym zapaleniu zatok przynosowych i w kaszlu produktywnym. 

Artykuł pierwotnie ukazał się w czasopiśmie „Gazeta Lekarska”, wydanie 2/2021 z dnia 1.02.2021