Właściwa nazwa zapalenia zatok przynosowych powinna w języku polskim brzmieć „zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych”, co najlepiej odpowiadałoby pojęciu rhinosinusitis, stosowanemu w terminologii anglojęzycznej (obejmuje ono zarówno katar, jak i zapalenia zatok przynosowych). Rozpoznanie zapalenia zatok przynosowych oraz kataru opiera się na stwierdzeniu co najmniej dwóch objawów, z których jednym powinien być wyciek wydzieliny śluzowej lub ropnej bądź zatkanie nosa. Objawami dodatkowymi są ból lub rozpieranie twarzy oraz upośledzenie albo zanik węchu. Dla potwierdzenia rozpoznania zapalenia zatok przynosowych przydatne jest badanie rynoskopowe (badanie jam nosa wziernikiem) lub endoskopowe, zwykle wykonywane przez laryngologa.

Zwykły katar, czyli ostre wirusowe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, zgodnie z definicją trwa do 10 dni, a jego najczęstszym sprawcą jest rynowirus. W ostrym zapaleniu zatok przynosowych wymienione objawy trwają dłużej niż 10 dni lub nasilają się po 5 dniach.

Samo przedłużanie się kataru ponad 10 dni lub nasilenie objawów po 5 dniach, jeśli nie występują dodatkowe objawy, nie jest jeszcze wskazaniem do leczenia antybiotykami. W tej fazie choroby nie stwierdzano ani namnażania się wirusów, ani wzrostu bakterii, dlatego została ona nazwana ostrym powirusowym zapaleniem zatok przynosowych. Uważa się, że jest ona związana z przedłużającą się, nadmierną odpowiedzią zapalną, prowadzącą do obrzęku błony śluzowej i zwiększonego wydzielania śluzu. To z kolei prowadzi do niedrożności ujść zatok i zastoju wydzieliny. Ostre powirusowe zapalenie zatok przynosowych występuje u ok. 20% populacji (w rocznym okresie obserwacji).

O ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok przynosowych mówimy, gdy dodatkowo (oprócz wymienionego kryterium czasowego) pojawią się co najmniej 3 dodatkowe cechy z wymienionych poniżej:

• ropna wydzielina

• silny, umiejscowiony, niekiedy jednostronny ból

• gorączka (temp. powyżej 38°C)

• podwyższone stężenie CRP (C-reactive protein), prokalcytoniny lub OB (odczyn Biernackiego) >10

• dwufazowy przebieg choroby (gwałtowne pogorszenie po początkowej poprawie sugerujące nadkażenie bakteryjne).

Ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych występuje jako następstwo od 0,5 do 2% przypadków infekcji wirusowych (przeziębienia i kataru).

Jeśli epizody ostrego zapalenia zatok przynosowych występują 4 razy w roku lub częściej, rozpoznawane jest ostre nawracające zapalenie zatok przynosowych.

Do rozpoznania ostrego zapalenia zatok przynosowych nie są konieczne badania obrazowe, a ich wykonanie niepotrzebnie naraża pacjenta na promieniowanie rentgenowskie. Wyjątkiem od tej zasady jest podejrzenie powikłań, które klasycznie są dzielone na oczodołowe, wewnątrzczaszkowe i tzw. ciastowaty guz Potta, czyli zapalenie kości przedniej ściany zatoki czołowej.

Do niepokojących objawów sugerujących powikłania oczodołowe należą:

• obrzęk i przekrwienie powiek (zwykle zaczynające się od strony przyśrodkowego kąta oka)

• wytrzeszcz

• podwójne widzenie i zaburzenia ruchomości gałki ocznej

• obniżenie ostrości widzenia.

Powikłania wewnątrzczaszkowe mogą sugerować wystąpienie silnego bólu okolicy czołowej, objawów oponowych lub innych objawów neurologicznych. W przebiegu ciastowatego guza Potta dochodzi do obrzęku zapalnego okolicy czołowej.