Zaparcie dotyka od 15 do 30% populacji osób dorosłych, a jego częstość zwiększa się z wiekiem. Występuje ono dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. W wieku podeszłym spotęgowanie częstości występowania zaparcia wynika z zaburzeń motoryki jelit i spowolnienia pasażu jelitowego. Innymi czynnikami sprzyjającymi jego wystąpieniu są mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia, nieprawidłowa dieta oraz hamowanie bodźców defekacyjnych, a także stosowanie niektórych leków.

Aktywność motoryczna jelita decyduje o tempie przesuwania się jego zawartości do dystalnych odcinków przewodu pokarmowego. U osób zdrowych czas pasażu jelitowego wynosi od 24 do 48 godzin. Na jego szybkość wpływają skład diety, a także ilość wypijanych płynów, intensywność aktywności fizycznej, stosowane leki i stan emocjonalny. W przewlekłym zaparciu czas pasażu jelitowego wydłuża się nawet do 60-120 godzin.

Na przebieg defekacji wpływa prawidłowa funkcja czuciowa odbytnicy i odbytu do odczuwania obecności stolca. U części chorych z zaparciem obserwuje się nieprawidłowy skurcz zwieracza odbytu, niedostateczną siłę propulsywnej aktywności jelit podczas defekacji, występowanie paradoksalnych skurczów albo braku rozkurczu mięśni dna miednicy podczas defekacji. Nie bez znaczenia są również objętość i konsystencja stolca, jego zdolności do pobudzania perystaltyki jelita i odruchów opróżniania odbytnicy oraz prawidłowa technika defekacji.

Rodzaje zaparć i ich przyczyny

Zaparcie, w zależności od przyczyny, można podzielić na pierwotne (czynnościowe) lub wtórne. Zaparcie pierwotne jest wywołane zaburzeniami czynności jelita grubego oraz nieprawidłowościami w obrębie dna miednicy i zwieracza odbytu. Na tej podstawie zaparcie czynnościowe zostało podzielone na:

• zaburzenia defekacji
• zaparcie z prawidłowym pasażem jelitowym
• zaparcie ze zwolnionym pasażem jelitowym.

Do tej grupy zaliczamy również zaparcie w zespole jelita drażliwego (postać z zaparciem). W rozpoznaniu zaparcia czynnościowego stosowane są Kryteria Rzymskie IV (tab. 1).