Prewencja zapalenia płuc

W prewencji zapalenia płuc zalecana jest szczepionka przeciw wirusowi grypy oraz 23-walentna polisacharydowa szczepionka przeciw pneumokokom. Szczepienia wskazane są u wszystkich osób ≥65. r.ż. oraz u osób młodszych z chorobami przewlekłymi. Szczepionkę przeciwgrypową podaje się raz w roku w okresie jesiennym, natomiast szczepionkę przeciw pneumokokom jednorazowo.²³ Jest to zmiana w stosunku do wcześniejszych rekomendacji, które zalecały powtarzanie szczepienia przeciw pneumokokom co 5-8 lat.

Trwają badania nad nowymi skoniugowanymi szczepionkami pneumokokowymi dla dorosłych (10- i 14-walentną), które mają charakteryzować się większą immunogennością niż szczepionka 23-walentna, a jednocześnie wykazywać większe spektrum niż stosowana u dzieci skoniugowana szczepionka 7-walentna.²³

Warto również zwrócić uwagę na zjawisko tzw. odporności zbiorowiskowej obserwowane np. w USA, polegające na zmniejszeniu wskaźników zapadalności i umieralności z powodu inwazyjnej choroby pneumokokowej u dorosłych w tych środowiskach, w których powszechnie stosuje się szczepienia niemowląt 7-walentną szczepionką.²³

Istotne znaczenie w prewencji zapalenia płuc może odgrywać edukacja antynikotynowa, u każdej osoby palącej papierosy należy zastosować interwencję antynikotynową.

Rehabilitacja chorych na zapalenie płuc

U pacjentów w podeszłym wieku, a szczególnie w grupie osób najstarszych, zapalenie płuc często prowadzi do nagłego znacznego pogorszenia sprawności fizycznej i zdolności do samodzielnego funkcjonowania, dlatego równolegle z leczeniem powinna być prowadzona rehabilitacja. Szybko podjęta rehabilitacja nie tylko zapobiega groźnym powikłaniom unieruchomienia, ale często pozwala na powrót do wyjściowej sprawności i zachowanie jakości życia pacjenta. Warto jednak pamiętać, że metody i intensywność tego leczenia muszą być dostosowane do wydolności pacjenta, którą należy chociaż orientacyjnie określić przed rozpoczęciem ćwiczeń.

Rehabilitacja pacjenta z zapaleniem płuc obejmuje ćwiczenia grup mięśniowych kończyn górnych i dolnych, ćwiczenia oddechowe, pionizację oraz trening czynności samoobsługowych. Jeśli stan kliniczny pacjenta jest stabilny, należy podjąć próbę pionizacji chorego (siadanie, stanie z asekuracją) już w pierwszej dobie choroby. Należy zwracać uwagę na możliwość występowania zjawiska niedociśnienia pionizacyjnego (hipotonii ortostatycznej) i dokonywać pomiarów ciśnienia tętniczego przed pionizacją i po niej. Warto przypomnieć, że zadania związane z usprawnianiem pacjentów mogą być wykonywane przez pielęgniarki pod nadzorem fizjoterapeuty, a każdy lekarz posiada uprawnienia do zlecania świadczeń rehabilitacyjnych. Zaniechanie leczenia usprawniającego u chorych na zapalenie płuc należy traktować jako błąd w sztuce medycznej.

Zagadnienia etyczne

Rozwój zapalenia płuc może towarzyszyć terminalnej fazie wielu chorób, np. choroby Alzheimera lub chorób nowotworowych. W tych przypadkach zapalenie płuc jest wyrazem schyłkowego i nieodwracalnie postępującego procesu utraty zdolności do utrzymania homeostazy i obrony immunologicznej organizmu. W takiej sytuacji decyzja o leczeniu lub o jego zaprzestaniu jest jednym z najtrudniejszych wyborów, jakich dokonuje lekarz, i żadne wytyczne postępowania nie są w stanie zmniejszyć jej moralnego ciężaru. Z jednej strony nie ma uzasadnienia dla pozbawiania pacjenta dostępnych metod leczenia, np. podania płynów dożylnie czy zastosowania antybiotykoterapii, z drugiej strony istnieje możliwość, że nawet te nieinwazyjne działania przybiorą znamiona terapii uporczywej i wpłyną na przedłużenie cierpienia chorego.

Przeprowadzone niedawno w USA badania wykazały, że podawanie antybiotyków chorym na zapalenie płuc pacjentom w zaawansowanej fazie otępienia przebywającym w ośrodkach opieki długoterminowej nie zmniejszyło odsetka zgonów, a jedynie wydłużyło czas od zachorowania do śmierci tych pacjentów.²⁴ Trudno określić granice leczenia, szczególnie że postęp w medycynie czyni realnym to, co kilkanaście lat temu było jeszcze niemożliwe.

Podsumowanie

W związku ze starzeniem się populacji i szybkim wzrostem odsetka pacjentów w podeszłym wieku w wielu krajach zapalenie płuc staje się coraz większym problemem zdrowia publicznego. Zastosowanie opracowanych przez ekspertów wytycznych diagnostyki i terapii zapaleń płuc może poprawić skuteczność i bezpieczeństwo leczenia pacjentów w starszym wieku. Pomyślny wynik leczenia zależy nie tylko od terapii zastosowanej w fazie ostrej, ale także od odpowiedniej opieki medycznej w okresie po przebyciu zapalenia płuc, z uwzględnieniem prewencji zakażeń układu oddechowego i rehabilitacji. Kluczem do sukcesu jest całościowa ocena pacjenta w podeszłym wieku i dobra współpraca interdyscyplinarna między lekarzem, pielęgniarką i fizjoterapeutą, a także między świadczeniodawcami na różnych poziomach organizacji systemu ochrony zdrowia.