Alergeny pokarmowe

Zwykle alergia pokarmowa powoduje szybkie (często natychmiast lub w ciągu kilku minut) wystąpienie wielu objawów podmiotowych i przedmiotowych, do których należą świąd i pieczenie w jamie ustnej, rozległa wysypka o charakterze pokrzywki, nudności i zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz zapalenie błony śluzowej nosa, świszczący oddech lub inne objawy ze strony układu oddechowego. Objawy wyłącznie ze strony układu oddechowego występują wyjątkowo rzadko.

U osób uczulonych na pyłki brzozy oraz niektóre inne pyłki może występować również reakcja krzyżowa z różnymi pokarmami pochodzenia roślinnego – tzw. „zespół alergii jamy ustnej” (OAS – oral allergy syndrome). Klasycznym przykładem jest prowokowanie objawów przez surowe owoce i warzywa; gotowanie niszczy alergeny wywołujące objawy.

Reakcje IgE-niezależne

Natychmiastowe IgE-niezależne reakcje astmatyczne mogą być spowodowane dodatkami spożywczymi i barwnikami, w tym benzoesanami, salicylanami, siarczynami i tartrazyną. Środki konserwujące, takie jak siarczyny, są często rozpylane na sałatę, aby zachowała świeżość. Znajdują się również w suszonych owocach, np. w morelach, a także w napojach alkoholowych, w których występują zarówno jako składnik naturalny (pochodzący z winogron), jak i dodawany podczas produkcji w celu zapobiegania rozwojowi drobnoustrojów.

Uczulenie na salicylany stanowi kolejny problem zdrowotny. W warunkach naturalnych salicylany występują w dużym stężeniu w winogronach, drożdżach, winie, piwie i innych produktach spożywczych, w tym w niektórych owocach, warzywach, ziołach i przyprawach.

Niestety nie ma testów diagnostycznych wykrywających reakcje alergiczne na dodatki lub barwniki, gdyż reakcje te są IgE-niezależne. Rozpoznanie ustala się na podstawie podejrzeń i efektów stosowania diety eliminacyjnej lub – rzadziej – wyników testów prowokacyjnych z kapsułkami zawierającymi placebo lub aktywny czynnik.

Ocena pacjenta

Według wytycznych British Thoracic Society⁵ astmę rozpoznaje się, gdy występują charakterystyczne objawy kliniczne, a w badaniach czynnościowych płuc stwierdza się nieprawidłowości sugerujące tę chorobę. W większości przypadków na podstawie samego dokładnie zebranego wywiadu można ustalić czynnik wywołujący i nie ma konieczności wykonywania dalszych badań. Jednak punktowe testy skórne (dające szybką odpowiedź w warunkach ambulatoryjnych) lub ich ekwiwalent – badanie swoistych IgE dla alergenów w surowicy – mogą być również pomocne w potwierdzeniu (lub wykluczeniu) alergii.

Punktowe testy skórne i oznaczanie swoistych IgE w surowicy

Na skórze umieszcza się krople roztworów zawierających alergeny podejrzane o wywoływanie alergii, a następnie nakłuwa przez nie skórę (wprowadzając alergeny w skórę), aby wywołać skórną reakcję w postaci bąbla i zaczerwienienia (reakcja wczesna). Przed wykonaniem testów skórnych należy na co najmniej 48 godzin odstawić wszystkie leki przeciwhistaminowe, zaś w badaniu uwzględnić także kontrolę dodatnią (z histaminą) i ujemną (z samym rozpuszczalnikiem bez alergenów). Alternatywnie, aby wykazać występowanie nadwrażliwości, można zmierzyć stężenia IgE w surowicy swoistych dla poszczególnych alergenów (badanie nazywane dawniej RAST). Niestety, w przeciwieństwie do alergenów występujących w powietrzu ekstrakty alergenów pokarmowych są słabo wystandaryzowane, co wpływa na końcowe wyniki zarówno testów skórnych, jak i oznaczania swoistych IgE, i może czasami prowadzić do uzyskania wyników wprowadzających w błąd.

Liczba dostępnych testów jest ograniczona. W przypadku pokarmów dzięki metodzie „prick-prick” (nakłucie produktu spożywczego, a następnie nakłucie skóry) możemy poszerzyć repertuar badanych produktów spożywczych i w wielu przypadkach uzyskać bardziej wiarygodne wyniki. Oznaczanie tylko całkowitego stężenia IgE nie dostarcza żadnych informacji na temat alergenu wywołującego chorobę.

Unikanie alergenów

Zmniejszenie ekspozycji na alergeny prowadzi nie tylko do ograniczenia częstości występowania reakcji natychmiastowych, ale również do zmniejszenia nadwrażliwości dróg oddechowych i narażenia na kolejne ataki wywołane alergenami. Szczególnie skuteczna jest eliminacja jednego dominującego alergenu, np. alergenu kota lub alergenu odpowiedzialnego za występowanie astmy zawodowej. Wykazano, że próby zmniejszenia stężenia roztoczy kurzu domowego nie mają wpływu na ciężkość astmy. Na podstawie wyników systematycznego przeglądu Cochrane nie ma podstaw, by zalecać podejmowanie działań mających na celu zmniejszanie stężeń roztoczy kurzu domowego.⁶ Sposobami na unikanie roztoczy kurzu domowego jest stosowanie odpowiedniego rodzaju poszewek na pościel, usunięcie dywanów i pranie bielizny pościelowej w wysokiej temperaturze.⁷

Immunoterapia

Należy przestrzegać zaleceń dotyczących leczenia farmakologicznego astmy przedstawionych w wytycznych British Thoracic Society.⁵ U niektórych pacjentów klasyczna farmakoterapia może być jednak nieskuteczna i konieczne może być zastosowanie immunoterapii (tab. 1).

Immunoterapię swoistą (immunoterapia pełnymi alergenami lub odczulanie) wykonuje się w specjalistycznych ośrodkach alergologicznych w przypadku opornego na leczenie zapalenia błony śluzowej lub alergii na jad owadów błonkoskrzydłych tak, aby wywołać tolerancję zarówno immunologiczną, jak i kliniczną.⁸ Wykazano również, że odczulanie zmniejsza ryzyko rozwoju astmy u dzieci z alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa i spojówek.⁹