Żelazo hemowe - zastosowanie u kobiet w ciąży

Autor: Anna Stanisławska (Brand Manager Cederroth Polska S.A.)

Żelazo odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu jako integralny komponent hemoglobiny w erytrocytach, niezbędny do transportu tlenu. W formie mioglobiny stanowi magazyn tlenu dla pracujących mięśni. Ponadto jest kofaktorem wielu enzymów regulujących transport tlenu, oddychanie komórkowe, syntezę DNA, metabolizm lipidów oraz wchodzi w skład struktur białek hemowych. Z drugiej jednak strony w nadmiarze wywołuje ono efekty toksyczne, poprzez tworzenie wolnych rodników, które powodują uszkodzenia DNA i tkanek.
Żelazo w diecie występuje dwóch formach: hemowej dostępnej w produktach zwierzęcych (czerwone mięso, podroby, wątroba) oraz niehemowej obecnej w produktach pochodzenia roślinnego. Forma hemowa jest lepiej przyswajalna przez organizm i wchłania się na poziomie 25-35%¹. Na jej biodostępność nie mają wpływu czynniki takie jak zawartość wapnia w diecie, fityniany czy białka soi, które redukują przyswajalność żelaza niehemowego do 2- 20%². Zrównoważona dieta dostarcza zwykle około 10–20 mg żelaza na dobę, z czego wchłania się około 10% i ta ilość zastępuje fizjologiczne straty.
Żelazo w formie niehemowej jest transportowane ze światła jelita do wnętrza enterocytu poprzez znajdujący się na rąbku szczoteczkowym przenośnik jonów dwuwartościowych (DMT-1)³. Mechanizm absorpcji formy hemowej żelaza jest mniej zbadany, zakłada się, że ta forma wnika do komórki na zasadzie endocytozy mediowanej receptorem obecnym na błonie komórkowej³. Po wniknięciu do komórek pierścień porfirynowy żelaza hemowego jest rozdzielany przez enzym oksygenazę hemową i Fe²⁺zostaje uwolnione do wnętrza komórki3, Organizm ludzki nie ma mechanizmu aktywnego usuwania nadmiaru żelaza, z tego powodu ściśle reguluje jego wchłanianie w miejscu absorpcji czyli proksymalnym odcinku dwunastnicy. Ostatnio odkryto hormon, który wydzielany przez hepatocyty do krwioobiegu działa jako inhibitor absorpcji żelaza. Jest to hepcydyna4. Hepcydyna oddziałuje bezpośrednio na białko(ferroporytnę) odpowiedzialne za uwalnianie żelaza do krwiobiegu a przez to ogranicza nadmierne uwalnianie jonów żelaza. Produkcja hepcydyny jest zmniejszona przy niedoborach żelaza i zwiększonej erytropoezie⁴.

Zapotrzebowanie na żelazo podczas ciąży

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo podczas ciąży wzrasta w II trymestrze w związku ze zwiększonym zużyciem tlenu przez matkę oraz płód5. Pod koniec III trymestru zapotrzebowanie na żelazo jest 7,5 razy większe w porównaniu do I trymestru i wynosi ok. 6 mg żelaza na dzień5. W związku z fizjologicznymi zmianami zapotrzebowanie na żelazo w ostatnich 6-8 tygodniach ciąży może wzrosnąć do nawet 10 mg⁵.

Preferencja niskich dawek żelaza
Ze względu na potencjalne szkodliwe działanie zbyt wysokich dawek żelaza, zaleca się stosowanie możliwie najniższej a jednocześnie skutecznej jego dawki. Badanie na 1279 kobietach w ciąży wykazało, że przyjmowanie dawki powyżej 100 mg żelaza dziennie w II trymestrze ciąży skutkowało dwukrotnym wzrostem ryzyka urodzenia dziecka z małą masą urodzeniową⁶. Nadmierna suplementacja żelaza w diecie może zmniejszać wchłanianie innych niezbędnych dla zdrowia i rozwoju płodu mikroelementów takich jak cynk, miedź, magnez. Udowodniono, że atomy żelaza i cynku konkurują o te same receptory lub transportery umożliwiające wniknięcie do komórek⁷. Należy podkreślić, że konkurencja ta występuje wyłącznie między jonami żelaza niehemowego a jonami cynku⁷. Dawka żelaza powyżej 25 mg stanowi punkt wysycenia dla szlaku, a przez to hamuje wchłanianie cynku_⁷. Badanie z randomizacją, podwójnie ślepą próbą przeprowadzone w Australii na grupie 386 kobietach w ciąży wykazało skuteczność niskiej dawki żelaza (20 mg) w zapobieganiu anemii z niedoboru żelaza⁸. Ryzyko wystąpienia anemii z niedoboru żelaza było zmniejszone o 72% porównaniu do grupy placebo a częstość zgłaszanych skutków ubocznych takich jak nudności, zaparcia, bóle brzucha była porównywalna między grupami. Niskie dawki żelaza przyjmowane od 20 tygodnia ciąży nie wpłynęły na parametry urodzonych dzieci takich jak masa urodzeniowa, długość ciała, obwód główki, punkty Apgar⁸.

Nowe badania wskazujące na preferencyjny transport żelaza hemowego u kobiet w ciąży
Badanie Young et al. z 2012 roku z udziałem kobiet ciężarnych wykazało preferencyjny transport żelaza hemowego do płodu⁹. Uczestniczki spożyły w III trymestrze ciąży (32-35 tydzień) porcję znakowanego izotopem ⁵⁸Fe mięsa wieprzowego jako źródła żelaza hemowego a następnie znakowany izotopowo siarczan żelaza (żelazo niehemowe). W pobranych po porodzie próbkach krwi noworodków stwierdzono statystycznie wyższy poziom znakowanej cząstki żelaza hemowego, co może wskazywać na preferencyjną absorpcję tej formy żelaza przez płód⁹. Wcześniejsze badanie tego samego zespołu naukowców z udziałem zdrowych, kobiet niebędących w ciąży wykazało ponad 3 krotnie lepszą absorpcję hemowej formy żelaza w porównaniu do siarczanu żelaza¹⁰.

Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania hemowej formy żelaza
Podawanie niskiej dawki żelaza tj. 27 mg będącej kombinacją żelaza hemowego i niehemowego kobietom w drugiej połowie ciąży skutecznie zapobiegało niskiemu poziomowi hemoglobiny i transferryny na koniec ciąży¹¹. U ponad połowy pacjentek przyjmujących placebo poziom Hb spadł poniżej 110 mg/l (p<0,05), podczas gdy u kobiet suplementowanych żelazem hemowym i niehemowym lub siarczanem żelaza tylko co 4 miała niedobór tego pierwiastka¹¹. Porównano niskodawkowe preparaty z żelazem hemowym w połączeniu z niehemowym, niehemowym z dodatkiem kwasu askorbinowego oraz żelazem uzyskanym z ekstraktów ziołowych i drożdży¹². Zakwalifikowane do badania kobiety przyjmowały przez 6 miesięcy jeden z losowo wybranych preparatów. Z trzech badanych preparatów największy wzrost żelaza oraz ferrytyny zapewnił preparat zawierający żelazo hemowe w połączeniu z fumaranu żelaza¹². Suplement zawierający zarówno żelazo hemowe, jak i niehemowe, wykorzystuje obydwa mechanizmy wchłaniania żelaza w jelitach, przez co wykazuje większą skuteczność. Przyjmowanie wysokich dawek żelaza wywołuje u 20 do 40% pacjentów skutki uboczne, które mogą prowadzić do zaprzestania -stosowania zaleconej suplementacji. Dobra tolerancja żelaza hemowego została potwierdzona w badaniu klinicznym z randomizacją, podwójnie ślepą próbą¹³. U pacjentów przyjmujących przez 3 miesiące preparat żelaza hemowego w połączeniu z fumaranem żelaza (18 mg) odsetek zgłaszających działania niepożądane był o 60% niższy w porównaniu do grupy przyjmującej żelazo niehemowe (60 mg)¹³. Co więcej przyjmowanie 3-krotnie niższej dawki żelaza hemowego dawało porównywalne wyniki dla stężenia hemoglobiny i ferrytyny osoczowej co wyższe dawki żelaza niehemowego¹³.
Kobiety w ciąży są grupą szczególnie narażoną na niedobory żelaza. Niedobór żelaza ma negatywne skutki zarówno dla matki, jak i rozwijającego się płodu, wpływając m.in. na proces tworzenia centralnego układu nerwowego. Należy zwracać uwagę na formę przyjmowanego żelaza oraz jego dawkę . Forma żelaza o udowodnionej klinicznie skuteczności oraz bezpieczeństwie stosowania to żelazo hemowe. Połączenie tego żelaza z fumaranem żelaza zapewnia najlepsze wykorzystanie szlaków absorpcji tego pierwiastka w organizmie. Minimalna, ale skuteczna dawka redukuje ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, co jest niezmiernie ważne w przypadku długoterminowej profilaktyki niedoboru żelaza.

Artykuł sponsorowany przez:
Cederroth Polska S.A.
ul. Polna 21
05-250 Radzymin