Farmakoterapia

Cykl „Farmakoterapia” koordynowany przez prof. dr. hab. n. med. Marka Droździka, Kierownika Katedry Farmakologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie

Leki neurotoksyczne

dr hab. n. med. Ewa Bałkowiec-Iskra

prof. dr hab. n. med. Dagmara Mirowska-Guzel

Katedra i Zakład Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Ewa Bałkowiec-Iskra, Katedra i Zakład Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny, ul. Banacha 1b, 02-097 Warszawa

Działanie neurotoksyczne definiowane jest jako wystąpienie zmian strukturalnych lub zaburzeń czynnościowych w wyniku ekspozycji na czynnik biologiczny, chemiczny lub fizyczny.1

Zmiany strukturalne w budowie układu nerwowego mogą wystąpić w przypadku, gdy substancja neurotoksyczna stosowana była w okresie wzrostu, zwykle dotyczy to okresu prenatalnego. Zmiany czynnościowe mogą wystąpić w każdym okresie życia. Działanie neurotoksyczne może być działaniem niepożądanym wielu leków i skutkować m.in. łagodnymi zaburzeniami czynności układu nerwowego, objawiającymi się np. jako bóle i zawroty głowy. Częstym działaniem niepożądanym leków stosowanych w chorobach nowotworowych jest neuropatia obwodowa.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien:

• wymienić najczęściej stosowane leki neurotoksyczne

• omówić strategię zapobiegania powikłaniom przy stosowaniu leków neurotoksycznych

• rozpoznać przypadki podczas stosowania leków neurotoksycznych wymagające pilnej konsultacji innych specjalistów

Działania zaburzające funkcjonowanie układu nerwowego mogą być obserwowane w trakcie terapii wieloma lekami. Zazwyczaj są to łagodne, najczęściej przemijające działania niepożądane, niewymagające interwencji lekarza specjalisty. Kryterium, które decyduje o konieczności zmniejszenia dawki lub zrezygnowania z leczenia w wyniku wystąpienia działania niepożądanego, jest jego nasilenie oraz stosunek korzyści z leczenia do straty wywołanej działaniem niepożądanym. W wielu przypadkach działanie neurotoksyczne jest objawem pośrednim, wywołanym np. zaburzeniami elektrolitowymi, które mogą powodować m.in. wystąpienie drgawek. Najistotniejsze klinicznie przykłady działań neurotoksycznych popularnie stosowanych leków zestawiono w tabeli 1.

Leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego

Neurotoksyczność tych leków jest najczęściej ich pośrednim działaniem niepożądanym. Przykładami takich działań mogą być senność, splątanie, upadki czy zaburzenia widzenia w przebiegu leczenia β-adrenolitykami. Objawy te są konsekwencją zmniejszenia przepływu mózgowego w wyniku bradykardii. Podobnie u pacjentów stosujących leki moczopędne na skutek zaburzeń elektrolitowych mogą wystąpić zaburzenia świadomości (hiponatremia), okresowe niedowłady (hiponatremia, hipokaliemia, hiperkaliemia), bóle i kurcze mięśni oraz drgawki (hipomagnezemia). Diuretyki pętlowe mogą powodować zależne od dawki działanie ototoksyczne (zarówno odwracalne, jak i nieodwracalne).2

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Leki hipolipemizujące

Statyny mogą powodować występowanie bólów mięśniowych (u <1% leczonych) oraz miopatii (u <0,1% leczonych). Ryzyko wzrasta u osób w podeszłym wieku, wyniszczonych, obciążonych innymi chorobami [...]

Leki psychotropowe

Działania niepożądane ze strony układu nerwowego występują szczególnie często w przypadku tej grupy leków. Leki przeciwparkinsonowskie (w tym lewodopa, inhibitory MAO-B, leki cholinolityczne, [...]

Leki przeciwzapalne

Działania niepożądane ze strony układu nerwowego są obserwowane w przebiegu przedawkowania kwasu acetylosalicylowego. Są to m.in.: szumy uszne, splątanie, drgawki, głuchota. Działanie [...]

Glikokortykosteroidy (GKS)

Ze względu na rozpowszechnione stosowanie leków z tej grupy należy pamiętać, że oprócz wielu działań niepożądanych wpisanych w mechanizmy ich działania mogą występować [...]

Leki przeciwdrobnoustrojowe

Antybiotyki mogą powodować występowanie wielu działań neurotoksycznych, w tym drgawek, encefalopatii oraz neuropatii obwodowej. W większości przypadków objawy mają charakter odwracalny, o ile rozpoznane [...]

Obwodowe działania neurotoksyczne wybranych grup chemioterapeutyków

Głównym neurotoksycznym działaniem niepożądanym leków przeciwnowotworowych jest neuropatia obwodowa indukowana chemioterapią (CIPN – chemotherapy induced peripheral neuropathy).

Związki platyny (cisplatyna, karboplatyna, oksaliplatyna)

Cisplatyna wskazana jest w leczeniu zaawansowanego lub przerzutowego raka jąder, jajników, pęcherza moczowego, płaskonabłonkowego raka głowy i szyi, niedrobnokomórkowego i drobnokomórkowego raka płuca. Neurotoksyczne [...]

Alkaloidy barwinka (naturalne winkrystyna i winblastyna oraz półsyntetyczne – windezyna, winorelbina i winflunina)

Leki z tej grupy stosowane są w leczeniu zarówno nowotworów krwi, jak i guzów piersi, jajnika, jąder, mózgu, mięsaków oraz niedrobnokomórkowych raków płuca.

Taksany (paklitaksel, docetaksel)

Paklitaksel stosowany jest w leczeniu raka jajnika, piersi oraz niedrobnokomórkowego raka płuc, natomiast docetaksel w leczeniu raka prostaty, żołądka oraz głowy i szyi, niedrobnokomórkowego [...]

Inne chemioterapeutyki

Przypadki neuropatii opisywano też u chorych leczonych bortezomibem. Bortezomib jest inhibitorem proteasomu, wskazanym w leczeniu szpiczaka mnogiego.58 Mechanizm działania neurotoksycznego jest nieznany, wskazuje [...]

Ośrodkowe działania niepożądane chemioterapii

Niektóre leki stosowane w chemioterapii, o ile podawane są dożylnie lub dokanałowo, wykazują silniejsze działanie w stosunku do ośrodkowego niż do obwodowego układu nerwowego. [...]

Podsumowanie

Działania niepożądane ze strony układu nerwowego mogą być obserwowane w trakcie stosowania wielu różnych leków. W większości przypadków mają one charakter łagodny, przemijający [...]
Do góry