Zadaniem chronoterapii jest precyzyjne ustalenie schematu leczenia danej jednostki chorobowej na podstawie czasu występowania objawów choroby. Praktyczne zastosowanie tej metody postępowania farmakoterapeutycznego prowadzi oprócz maksymalizacji efektów terapeutycznych do zmniejszenia działań niepożądanych.

Każdy żywy organizm funkcjonuje w oparciu o mechanizmy homeostazy. Jednak procesy fizjologiczne i biochemiczne podlegają cyklicznej zmienności. Zagadnieniem tym zajmuje się nauka o biologicznych rytmach funkcjonowania organizmów i ich mechanizmach – chronobiologia.

Pierwszy eksperyment opisujący rytmy biologiczne z zakresu chronobiologii dotyczył dobowego rytmu składania się i rozkładania liści mimozy wstydliwej (Mimosa pudica). Początkowo prowadzone obserwacje dotyczyły jedynie roślin, z czasem jednak zaczęto obserwować zwierzęta, aby następnie badać organizm człowieka pod kątem nie tylko występujących cyklicznych zmienności fizjologicznych, ale także stanów patologicznych i stosowania farmakoterapii w celu poprawy skuteczności i bezpieczeństwa stosowanych leków.¹

Rytmy biologiczne

Rytmy biologiczne to regularnie zachodzące zmiany w procesach fizjologicznych w określonym czasie, które mogą mieć charakter endogenny uwarunkowany genetycznie. Obecnie znanych jest kilka rytmów biologicznych. W zależności od czasu trwania wyróżniamy: rytm krótkotrwały (ultradian), trwający ułamek sekundy, rytm okołodobowy (circadian), rytm tygodniowy, rytm okołomiesięczny (infradian), rytm sezonowy (seasonal) oraz rytm wieloletni.¹

Najlepiej poznanym rytmem biologicznym jest rytm okołodobowy, który jest dzienno-nocnym cyklem aktywności człowieka. Regulowany jest on przez ośrodkowy układ nerwowy, gdzie główną rolę odgrywa umiejscowiona w podwzgórzu para jąder położonych nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych – jądra nadskrzyżowaniowe.² W trakcie fazy czuwania przewagę zyskuje aktywność układu sympatycznego i nasilone są procesy kataboliczne, natomiast w fazie snu dominuje układ parasympatyczny z przewagą procesów anabolicznych. W fazie snu zachodzi regeneracja sił organizmu, następuje obniżenie efektywności działania ośrodkowego układu nerwowego oraz dochodzi do zahamowania syntezy białek i kwasów nukleinowych. Podobnym zależnościom podlegają podziały komórkowe i wahania czynności narządów wewnętrznych. Wątrobę cechuje cykliczny rytm produkcji glikogenu i bilirubiny oraz zmienna aktywność metaboliczna. Nerki wydalają największą ilość wody, mocznika, chlorków i sodu około godziny 14.00, a minimalne ilości około godziny 2.00. Część rdzeniowa nadnerczy wykazuje charakterystyczny dobowy rytm wydzielania hormonów.³ Stężenie hemoglobiny oraz liczba leukocytów we krwi również wykazują okołodobowe zmiany.⁴ Istnieje wiele przykładów tego rodzaju cyklicznych zmian w wydzielaniu hormonów, neuroprzekaźników oraz innych przekaźników, których stężenia osiągają maksymalne wartości o różnych porach.⁵ W tabeli 1 przedstawione zostały wybrane substancje endogenne podlegające okołodobowym rytmom wydzielania.