Onkologia

Postępy w leczeniu zaparcia stolca wywołanego opioidami

lek. Joanna Brząkała1
dr hab. n. med. Wojciech Leppert2

1 Pallmed Sp. z o.o., Dom Sue Ryder w Bydgoszczy

2 Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Adres do korespondencji: dr n. med. Wojciech Leppert, Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Osiedle Rusa 55, 61–245 Poznań; e-mail: wojciechleppert@wp.pl

Zaparcie stolca wywołane opioidami to najczęstsze działanie niepożądane opioidów. Cechuje się stałym występowaniem i istotnym negatywnym wpływem na jakość życia chorych. Konieczne są dokładna ocena kliniczna i monitorowanie pacjentów, uwzględniające częstość i subiektywną ocenę wypróżnień.

Wprowadzenie

Zaparcie stolca wywołane opioidami (ZSWO) stanowi istotny problem u chorych na nowotwory ze względu na częstość (dotyczy ono 40-80% leczonych opioidami),1 stałe występowanie objawu (niewielka tolerancja lub brak rozwoju tolerancji na działania obwodowe opioidów) i znaczne pogorszenie jakości życia chorych. Choć do tej pory nie opracowano jednoznacznej definicji, ZSWO najczęściej określane jest jako zmniejszenie częstości wypróżnień, nadmierny wysiłek podczas defekacji, uczucie niepełnego wypróżnienia lub twarde masy kałowe, obserwowane po rozpoczęciu terapii lub w trakcie leczenia opioidami.2 ZSWO stanowi jeden z elementów poopioidowych zaburzeń jelitowych (POZJ), które obejmują liczne objawy ze strony przewodu pokarmowego wywołane stosowaniem opioidów: suchość w jamie ustnej, refluks żołądkowo-przełykowy, nudności, wymioty, gastroparezę, wzdęcia, bóle brzucha, bolesne oddawanie gazów i objawy towarzyszące zaparciu stolca.3 ZSWO występuje u ok. 60-80% chorych na nowotwory leczonych opioidami. Stanowi uciążliwy i trudny do leczenia objaw, który może prowadzić do rezygnacji z regularnego przyjmowania opioidowych leków przeciwbólowych.4 Opioidy rzadko są jedyną przyczyną zaparcia stolca, dlatego postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne powinno obejmować także inne czynniki etiologiczne.5

Powszechnie dostępne i stosowane tradycyjne środki przeczyszczające mają ograniczoną skuteczność, powodują objawy niepożądane i rozwój tolerancji. W ostatnich latach poszukiwano rozwiązań, które pozwoliłyby na ograniczenie negatywnego wpływu opioidów na czynność przewodu pokarmowego.

Mechanizmy wpływu opioidów na czynność przewodu pokarmowego

W przewodzie pokarmowym występują receptory opioidowe µ, k i δ. Dwa ostatnie rodzaje receptorów znajdują się głównie w żołądku i okrężnicy wstępującej. Najbardziej rozpowszechnione są receptory µ, zlokalizowane w całym przewodzie pokarmowym, neuro...

Ocena kliniczna

Przed wdrożeniem optymalnego leczenia konieczne są dokładna ocena kliniczna i monitorowanie czynności przewodu pokarmowego chorych, uwzględniające częstość i subiektywną ocenę wypróżnień. Do tego celu zalecany jest Indeks Czynności Jelit, który ob...

Leczenie

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Mechanizmy wpływu opioidów na czynność przewodu pokarmowego

W przewodzie pokarmowym występują receptory opioidowe µ, k i δ. Dwa ostatnie rodzaje receptorów znajdują się głównie w żołądku i okrężnicy wstępującej. Najbardziej rozpowszechnione są [...]

Podsumowanie

Leczenie ZSWO i POZJ stanowi istotny problem kliniczny, w którym ważną rolę odgrywa profilaktyka. Konieczna jest dokładna ocena kliniczna, uwzględniająca liczbę i subiektywną ocenę [...]
Do góry